لە جێبەجێكردنی دەستووری عێراق دەرفەت بۆ كورد زۆر ماوە

راستییەكەی لە جێبەجێكردنی دەستووردا كورد و عەرەب بەرپرسیاری مێژووییان لەسەر بووە، ئەوانەی پێوەندییان بە كورد هەبووە كە كورد قوربانی داوە، ئەوانە پێویست بوون جێبەجێ بكرێن، بەڵام لەسەر داوای كورد لە چوارچێوەی مادەی 58 و دواتر لە مادەی 140 جێبەجێكردنی دوا خراوە، كورد دەبوو زۆر دەمێك پێش ئێستە پێداگریی لە جێبەجێكردنی دەستوور و مادەی 140 بكردایە، چونكە مافی كوردی تێدایە و ستراتیجییە.

پێش ئەوەی باسی عەرەب بكەین دەبێت بڵێین كورد چیی كردووە؟ كام پڕۆژە پێشكەش كراوە لەبارەی چارەسەری دەستوور، كێشەی دەستوور و مادەی 140، كامە سكاڵا لە دادگا كراوە بۆ جێبەجێكردنی ئەو مادەیە، ئەو پرسانە لە كوێی ئەجێندای لایەنە سیاسییەكانی هەرێمە، بۆیە پرسی دەستوور و مادەی 140 پرسێكی هێندە كەم نییە لە چوارچێوەی قسە قسەی لەسەر بكرێت، دەستوور پێویستی بە شتی گەورە هەیە. ماوەی 20 ساڵە عێراق و دەسەڵاتدارانی بەغدا كاریان بۆ جێبەجێكردنی دەستور نەكردووە كە گرنگترینی مادەی 140ـە، حكوومەتی هەرێمیش باسی ئەوە كردووە كە ئەو ناوچانە بەپێی دەستوور عێراق 20 ساڵە جێبەجێی نەكردووە.

خۆی دەبێت ئەوە بڵێین كە ئەگەر ساڵی 2007 جێبەجێ نەكرا، كار نەكرا بۆ جێبەجێكردنی ئەو مادەیە، بۆچی لە چوارچێوەی یاسایەكی تر لیژنەیەك پێكنەهێنرا بۆ ئەو پرسە، ئێمە داخمان هەیە كە پرسی ناوچە جێناكۆكەكان بەو شێوەیە رۆیشتووە، جێبەجێكردنی مادەی 140 پێویستە بەرپرسە باڵاكانی كوردستان كاری بۆ بكەن، پێویستە هەمووان بە پیرۆز سەیری بكەن و كاری لەسەر بكەن.

سەرەتا پێش هەموو شتێك لە بەردەم گەل بڵێین لە دوای ساڵی 2003 چییان كردووە، باسی قۆناغەكان بكەن كە چی كراوە لەبارەی دەستوور، بە چ شێوەیەك كاری لەسەر كراوە، چی كراوە بۆی، ئەگەرنا دەسەڵاتی كوردی دەبێت بابەتەكە زۆر گرنگتر كاری لەسەر بكات، ئەگەرنا نەك هەر سەرۆك كۆمار، تەنانەت پۆستەكانی تر و جێگری پەرلەمانی عێراق و پارێزگاری كەركووك، سەرۆكی حكوومەتی عێراقیشمان هەبێت جێبەجێ ناكرێت.

 بەرپرسیاریەتیی هێندە لاوازە، خەڵكێك نییە كە ئەو پرسە بە عەدالەت كاری لەسەر بكات لەسەر ئاستی شیعە و سوننە، بە جۆرێك بە ویژدان بیر بكەنەوە، لە خەمی ئەوەدابن مافەكان بەپێی دەستوور بدەن، بیركردنەوەیەكی ئاقڵانەیان هەبێت نەك بەرژەوەندی، لە چوارچێوەی شەرعیش پێویستە ئەو مافە بۆ كورد بگەڕێتەوە.

ئێستەش دەرفەت هەیە كە كورد بەوە بگات و كار بكات و كوردانە و نیشتمانییانە ئەو پرسە پڕ بكاتەوە و لە چوارچێوەی عەدالەت و ئەخلاقی، پڕۆژەی یەكلاكەرەوەی بۆی هەبێت، ئەگەر بە ئەنقەست ئەو مادەیە سەپاوە بەسەردا، پێویستە یاسایەكی تایبەتی بۆ بكرێت و ئەو هەڵانەی كە كراون، بە ئاگاداری كەسی پسپۆڕ نەمێنن و كورد لە سەرەتای 21، ئەو خەمانەی لێ بڕەوێتەوە كە سەدەی 20 بەسەریدا هاتووە، چ پۆستێك لە مادەی 140 گەورەتر، دەبێت زیاتر بەرز ببینەوە بۆ تێكەیشتن لەو پرسە.

بەڵێ كورد ستەمی لێ كراوە و ئێستەیش ستەمی لێ دەكرێت، خۆشمان گرفتین، نەتەوەكان بۆ داگیر دەكرێن؟ نابێت تەنیا دوژمن بكەینە گرفت، دەبێت ئەزموونمان ئەوەندە بێت كە سەرەتا گلەیی لە خۆمان بكەین، بەڵام دەبێت خۆمان ئامادە بكەین، بەڵێ ستەممان لێ دەكرێت، نەتەوەكان و سیاسەتی نێودەوڵەتی ستەممی لێ كردووین، بەڵام پێش ئەوەی گلەیی بكەین، دەبێت خۆمان لۆمەی خۆمان بكەین، كورد خاوەنی ئەو مافانەیە، كورد مافیەتی لە دەستوور بەوە بگات كە چەندان ساڵە بۆی دانراوە.

وشە/ هۆشیار عەلی