گۆڕنکارییەکی گەورەوە و بنچینەیی بەسەر شەتڕەنجی سیاسەتی نێوان عێراق و هەرێمی کوردستاندا هاتووە. جاران جۆرە هاوسەنگییەک لە ململانێکەدا دەبینرا، لە زۆر کاتیشدا کورد هەرچەند وەک ژمارە و جیۆگرافیا و سامان .... لە رکابەرەکەی بچووکتر بوو، بەڵام ئەنجامی زۆر گەورەی مسۆگەر دەکرد، کەچی دەمێکە ئەم دۆخە گۆڕاوە و یارییەکە وەک جاران ناڕوات.
بەغدای نوێ خەون بە عێراقێکی یەکگرتوو و ناوەندییەوە دەبینێت و لەم چوارچێوەیەشدا هەرێمی کوردستان و بە دیاریکراوی هەولێر، بەربەستێکی گەورەیە و دەبێت لە چەند قۆناغێکدا سەرەتا کز و ئەگەر بۆیان چووە سەر، تێکیبشکێنن، ئەوان ئێستە داشەکانیان بە نیازی کشمات جووڵاندووە، لەم ماوەیەشدا و لە زۆر شوێنیشدا پێشڕەویی دراماتیکییان کردووە.
دواین جووڵەیان لە یاسای بودجەدا بوو، بە پێچەوانەی هەموو بەڵێن و رێکەوتنەکانیان جووڵانەوە، توانیان لە خولەکەكانی کۆتاییدا دۆخەکە لە بەرژوەندی خۆیان بقۆزنەوە و کشمەلیکێکی ستراتیجی لە کورد بکەن. بە قسەی چەند سەرکردەیەکی باڵای کورد، لەم یاسایەدا گۆڵی گەورەیان لە هەرێمی کوردستان کردووە.
پێشتریش بڕیاری دادگای پاریسیان لە بەرژوەندی خۆیان یەکلا کردەوە و نەوتی کوردستانیان وەستاند، ئێستە دەست پێکردنەوەی کەوتووەتە تونێلێکی تاریک و نادیارەوە. هەر لەم سەروبەندەدا دادگای بەناو فیدراڵی درێژکردنەوەی تەمەنی پەرلەمانی کوردستانی بە نایاسایی دانا و بەمجۆرەش و لەم خولەدا، کۆتایی بە تەمەنی پەرلەمان هات. لە یەککاتدا، هەم دەستێوەردان لە هەرێمی کوردستاندا کرا و هەمیش مافێکی ¬تری نایاسایی بە بەغدا درا و کرا بە نەریتێکی مەترسیدار تا لێرە بەدواوە زیاتر لە ڕووی یاسایشەوە دەست بخەنە ناو کاروباری کوردستانەوە.
بەغدا هەڵەپەی پەلهاویشتنی زیاتریەتی و ئەگەر سەرنجی جۆری یاریکردنیشی بدرێت، بە ئاسانی دەکرێ پێشبینی ئەوە بکەی لە داهاتوودا بە تەمای چین.
رۆژی نۆی ئەم مانگە تەمووز/یۆلیۆ، وەرزی نوێی یاسادانان لە پەرلەمانی عێراقدا دەستی پێ کردەوە، یەکێک لە گرنگترین یاساکان كە بڕیار دەربچێت، یاسای نەوت و گازە.
سەرەڕای ئەوەی کورد دڵی بەوە خۆشە لەم یاسایەدا مافەکانی رەچاو بکرێت، بەڵام هاوسەنگی هێزی نێوان کوردستان و عێراق و هەروەها جۆری سیاسەتی ئاڵۆزی بەغدا، ئەگەری ئەمە کەم دەکاتەوە. تەنانەت ئەگەری ئەوەش زۆرە تا رۆژانی پێش یەکلابوونەوەی یاسای نەوت و گاز، هەموو شتێک بە دڵی کورد بڕوات و کەشێکی ئەرێنی هەبێت، کورد زۆر دڵخۆش بکەن و بە بەڵێنی دڵخۆشکەر سەرقاڵی بکەن، بەڵام لە کۆتاییەکاندا بە فێڵێکی تازە رەوتی یارییەکە و چۆنیەتی پەسندکردنی یاساکە بگۆڕن. دۆخەکە بە جۆرێک ئاراستە بکەن، کورد وەک یاسای بودجە ناچار بێت داواکارییەکانی ئەوان جێبەجێ بکات و مل بدات.
بەڵام ئەمە تەنیا مەترسی و کشمەلیکی بەردەم کورد نییە، بەپێی زانیارییەکان ئەگەری ئەوە هەیە لە جێبەجێکردنی یاسای بودجەشدا، هەندێ گێچەڵ بە کورد بکەن. هەر لە بنەڕەتدا ئەو هەموو لوغمەی ناو بودجە، لەم پێناوەدا دانراوە و دەیانەوێت لە کاتی خۆیدا و بەپێی هەلومەرج چالاکیان بکەن. لەم چوارچێوەیەشدا باسی کۆنتڕۆڵکردنی سنوورەکان و هەندێ کێڵگەی نەوت و گاز دەکرێت.
ئەگەرچی کورد دەمێکە کەوتووەتە دۆخی بەرگرییەوە، بەڵام بە باشی ناتوانێت خۆی بپارێزێت، چەند هۆکارێک لێرەدا رۆڵ دەبینن. لە ڕاستیدا چەند خەونێک کورد بەر نادات، ئەمە وایکردووە بەردەوام تووشی لێکدانەوەی هەڵە ببێت.
یەکەم: وا هەست دەکات ئەمەریکا لە ساتەوەختێکدا دەستێوەردان دەکات و بارە لارەکە راست دەکاتەوە. بەڵام ئەمە تەنیا گریمانە و سیناریۆیەکە لە نێوان چەندان گریمانە و سیناریۆدا و مەرج نییە بەدی بێت. بە تایبەت رەوتی سیاسەتی ئەمەریکا لە چەند مانگی رابردوویشدا، ئەوەی پێشان دا كە ئەم سیناریۆیە جارێ دوورە، هەر هیچ نەبێت بۆ کورد باشترە جارێ خۆی بەرگری بکات و چاوەڕێی پاڵپشتیی ئەوتۆی نێودەوڵەتی نەکات.
دووەم: دڵخۆشکردن بە کەسانی بێدەسەڵات لە بەغدا، هێز و سەرچاوەی هێز لە بەغدا دیارە بەدەستی کێیە، هەر هیچ نەبێت دیارە بە دەست سەرۆک وەزیران محەممەد شیاع سوودانییەوە نییە. بۆیە متمانە بە سوودانی و دانانی هێلکەکان لە سەبەتەی ئەودا، رێک دووپاتکردنەوەی هەمان سیاسەتی پێشووترە بۆ مستەفا کازمی.
کورد زۆر هەوڵی دا و زۆریش بەوە دڵخۆش بوو پاڵپشتی کازمی بکات، بەڵام کازمی چی بۆ کورد کرد؟ پێناچێت سوودانی لەوە زیاتری بۆ بکات. ئەم جۆرە لە سیاسەتی ئایدیالیستی، وایکردووە کورد لە خوێندنەوەی ژینگەی بەغدا چاک نەجووڵێتەوە، هەروەها خوێندنەوەیشی بۆ مەترسییەکان زۆر کاڵ و خاو بێت و ئەوەیە لە بەرگریکردندا لە بەرانبەر کشمەلیکی بەغداد لە کورتی دەدات و زۆر جار بەپێی پێویست باش ناجووڵێتەوە.
سێیەم: کڵێشەی کورد دەبێت یەکڕیز بێت، تا بتوانێ بەرگری بکات و بەرەوپێش بچێت، ئەی ئەگەر یەکڕیزی نەبوو یان کەمتر بوو دەبێت چاوەڕێی شکست بکەین؟
کورد دەبێت ئەوە قبووڵ بکات لە 18ی کانوونی یەکەمی 2012 تا ئێستە، هیچ شتێک نەماوە ناوی لێ بنرێت یەکڕیزی. مەبەستیش لەو رێکەوتە، کاتی نەخۆشکەوتنی مام جەلالە.
دوای نەخۆشکەوتنی مام جەلال، بەدەر لە پرۆسەی حزبی و سیاسی، بەڵام بە پاڵپشتی هەرێمی و هەندێ پشتگیری نێودەوڵەتی، کۆمەڵێ کەس لە حزبەکەیدا هێنرانە پێشەوە کە لە بنەڕەتدا هیچ پێوەندییەکان بە سیاسەت و پرسی کوردەوە نەبووە و نییە، وەک شیرینی کەتنی 16ی ئۆكتۆبەریش، پێگەیان لە زۆنی سەوزدا جێگیر کرا.
ئەم نەوە تازەیە کە لەبەر بێ پلانی زۆر تووڕەیە و هەر لە بنەڕەتیشدا وەک کەسایەتی، هەست و سۆز نەک ئاوەز و هزر، دەیانجووڵێنێت، دەرکەوتن و بەهێزبوونیان لە سایەی پاڵپشتی دەرەکییەوە بووە نەک پشتگیری خۆڕسکی ناوخۆیی و پشتبەستن بە جەماوەری خۆیان، بۆیە ناچارن بۆ پاراستنی پێگەی لەرزۆکیان، راسپاردەی ئەملاولا رەچاو بکەن.
مەرج نییە ئەمە تا سەر بێت و ئەگەری ئەوە هەیە گۆڕانکاری بەسەردا بێت، بەڵام لەم قۆناغەدا گرەو لەسەر ئەوەی هەولێر بتوانێت لەگەڵ دەسەڵاتی نوێی یەکێتی رێک بکەوێت، گەلێک زەحمەتە. ئەو یەکڕیزییەی کورد بەردەوام باسی دەکات لەم ژینگەیەدا زۆر زەحمەتە بەدی بێت.
هەولێر دەبێت لەم تابلۆ فراوانەدا هەندی راستی تاڵ قبووڵ بکات، لە گۆڕەپانی شەتڕەنجی ئەمجارەدا تەنیا شەتڕەنجێکی ئاسایی بۆ خۆشی ناکات، بە پێچەوانەوە شەتڕەنجی مردن و ژیان دەکات، هەروەها لەم گۆڕەپانەدا جارێ قاچێکی لەگەڵ نییە و بە شەلی بەڕێوە دەچێت و لە کاتی تەنگانەیشدا نە دەتوانێ پشت بە دۆستە لاوازەکانی لە بەغدا ببەستێت و نە جارێ دڵی بە ئەمەریکا خۆش بێت کە سەرقاڵی پلان و سیاسەتی ترە، ئەمە لە کاتێکدایە بەغدا بە تەمای وەستان نییە، ئەوان تەنیا خەونی کشمەلیکی کوردستان ئارامیان دەکاتەوە.