لوتكەی وڵاتانی عەرەبی لە عێراق كە دوێنێ بە ناچاری كارەكانی كۆتایی پێ هێنا، جارێكی تر بە دنیای گوت، ئەم وڵاتە هەر لە گەندەڵی و خراپی سیستم و هەژاریدا پێشڕەو نییە، بەڵكو ناتوانێ ڕووداویش دروست بكات و تەنانەت چالاكییەكی پرۆتۆكۆلیش بەڕێوە ببات، ئەمە مانا و قووڵایی زۆری هەیە لە ڕووی سیاسییەوە و بێ بایەخی و كەم ڕۆڵی عێراقی دەرخست لە دنیا و تەنانەت لای وڵاتانی عەرەبیش.
كۆمكاری عەرەبی رێكخراوێكی هەرێمییە و سەرجەم وڵاتانی عەرەبی لە ئاسیا و ئەفریقا تێیدا ئەندامن، ئەم رێكخراوە بۆ ساڵانە خولێكی كۆبوونەوە لەپێناو پرسە هەستیارە سیاسی و ئابوورییەكان و پێوەندیی بازرگانی و كۆمەڵایەتی هەر جارەی لە وڵاتێك گرێ دەدات، ئامانجێكی تری دروستكردنی هاوئاهەنگییە لەبارەی چارەسەری كێشەكان، بە ئامادەبوونی سەرۆك یان پاشای هەر 22 وڵاتی ئەندام، بەڵام هەرگیز ئاوا بە شكستەوە كۆتایی پێ نەهاتووە.
دوێنێ یەكشەم 34ـەمین خولی لووتكەی كۆمكاری عەرەبی لە بەغدای پایتەختی عێراق كۆتایی بە كارەكانی هێنا، ئەمە چوارەیەمین جارە لە عێراق ئەم لووتكەیە بەڕێوە بچێت و كە دەڵێی لووتكە واتە كەسی یەكەمی وڵاتان دەبێ بەشدار بن، لە دۆخی زۆر تایبەتدا ئەگەر كەسی یەكەم ئامادە نەبوو، وەزیری دەرەوەی وڵاتەكە نوێنەرایەتیی دەكات و دەوڵەتێكیش دەبێت بە میوانی شەرەف، خولی ئەمجارە لە ژێر دروشمی "دیالۆگ، هاوبەشی و گەشەپێدان"، دەستی بەكارەكانی كرد، بەڵام هەر لەگەڵ كردنەوەیدا، شكستەكانی دەركەوتن و تەنیا سەرۆكی پێنج وڵات ئامادەی بوون، تەنانەت میری قەتەڕ وتارەكەیشی نەخوێندەوە و هۆڵەكەی پێش وادەی خۆی جێهێشت.
پێشتر بەغدا سێ جار لە ساڵانی 1978، 1990 و 2012 میوانداریی كۆمكاری عەرەبی كردبوو، بەڵام هیچ یەك لە جارەكانی پێشوو بەم شێوەیە سامانی وڵاتی تێدا بەهەدەر نەدراوە و بەم ئاستەیش ناڕەزایی لێ نەكەوتووەتەوە، ئەوەیش بەهۆی بەشداری نەكردنی سەركردەی یەكەمی وڵاتان و ئامادەیی تەنیا پێنج سەرۆك، ئەمە ڕووداوەكە و ئاستی عێراقی ئەوەندە بچووك كردەوە، هاووڵاتییان ڕاستەوخۆ كەوتنە تانەلێدان و هەندێك دیمەنیشی بووەتە گاڵتەجاڕی ناو سۆشیال میدیا، بۆیە بۆ هێووركردنەوەی ئەم كاردانەوەكان بەرانبەر ئەم شكست و ئابڕووچوونە، هەر دوای كۆتایی كۆبوونەوەكە، هیشام عەلەوی بریكاری وەزیری دەرەوەی عێراق، گوتی، چاوەڕوانی ئەوە نەبووین كە ڕووی دا، تووشی سەرسوڕمان بووین لە ئامادەنەبوونی بەشێكی زۆری سەركردەی وڵاتان.
ئەم سكانداڵە دوای ئەوە دێ كە بەپێی زانیارییە دزەپێكراوەكان، عێراق سەتان ملیۆن دۆلاری بۆ ئەو لووتكەیە خەرج كردووە و بە دیاریكراوی باس لە 600 ملیار دینار (450 ملیۆن دۆلار) دەكرێ، لە كاتێكدا وڵاتەكە لە ڕیزبەندی جیهانیی چڕیی گەندەڵی و هەژاری و بێ كاریدا، پێشەنگە، ئەوە دەركەوت ناتوانێ كۆبوونەوەیەكی عەرەبیش بەڕێوە ببات نەك جیهانی، لێرەدا بۆ هەموو لایەك ڕوون دەبێتەوە ئەم وڵاتە بە پینەوپەڕۆ بەڕێوە دەبرێت و هەرگیز ناتوانێ نوێنەرایەتییەكی ڕاستەقینەی دامەزراوە و دەزگای بەهێزی بەڕێوەبردن بكات.
بەو پێیەی لووتكەكە بە شكستی دیپلۆماسی عێراق شكایەوە، دەبێت لە هۆكارەكانی بكۆڵنەوە، بۆچی دوای ئەو هەموو خەرجی و بەهەدەردانە، ئاستی بەدەمەوەهاتنی وڵاتان ئەوەندە لاواز بوو؟ هەندێك وڵات لەسەر ئاستی سێیەم شاندیان ناردبوو، هەندێك سەرۆك و پاشا هەرچەندە محەمەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیران بە تەكلیفی بەردەوام هەوڵی بەشدارییكردنی دەدان، بەڵام ئامادە نەبوون، میری كوێت و سەرۆكە كاتییەكەی سوریا كە دراوسێی ڕاستەوخۆی عێراقن، ئامادە نەبوون، باشە وڵاتێك نەتوانێ پێوەندی لەگەڵ دراوسێكەی ئاسایی بكاتەوە، كەی وڵاتە و لە چیدا سەركەوتووە؟
لایەنێكی تری ئەم شكستە بوونی میلیشیای زۆر و پاشكۆیەتی عێراقە كە زۆرینەی دەستەبژێری عەرەب پێیان وایە بەشێكە لە ئێران نەك دنیای عەرەبی، لە گفتوگۆی هاتن و نەهاتنی ئەحمەد شەرعدا دەركەوت لە تەنیشت حكوومەتەوە هێز و دەزگای سێبەر هەن حوكمی عێراق دەكەن نەك سوودانی، بەڵام ئەگەر سیاسییەكانی عێراق وزەی ئەرێنییان مابێ بۆ بەخۆداچوونەوە، ئەم شكستە دەرفەتێكی زێڕینە بۆ دروستكردنی وڵات و هاوسەنگی و مامەڵەكردن بە یەك چاو لەگەڵ هەموو پێكهاتە و هەرێمە تاقانەكەیدا كە ئێستەیش لە هەندێك ڕووەوە هەمان شۆڤێنیەتی سەردەمی سەدام بەكار دێنن بۆ مامەڵە لەگەڵ كوردستان، خۆم گومانم هەیە سیاسییە شیعەكان كەسایەتیی سەربەخۆیان هەبێت بۆ پێداچوونەوە و دروستكردنی وڵات، بۆیە داهاتووی ئەم جیۆگرافیا بە زۆر پێكەوەلكێنراوە، هەر هەڵوەشانەوەیە.
ئەوەیشمان بیر نەچێ، سەردانی ئەمدواییەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمەریكا بۆ چەند وڵاتێكی عەرەبی، هۆیەكی تر و سەرەكیی كەم بایەخكردنی عێراق و لە بەرانبەردا بەهێزكردنی پێگەی هەندێك وڵاتی عەرەبی بوو كە پێدەچێ چیتر عێراق لە ئاستی خۆیاندا نەبینن، بەشداریی لاوازیان لە لووتكەكەدا، بە ڕوونی ئەو ئاماژەیەی گەیاند، چونكە لە سەردەمی ترەمپدا بۆ ئەوەی وڵاـێكی بەرچاو بیت، دەبێت ڕوو لە سعوودیە بكەی نەك ئێران، بەڵام عێراق توانای نییە لە سیاسەتی نێودەوڵەتیی تێ بگات.
ئەگەر قسەیەكیش وەك تاكێكی كورد و بە ناچاری عێرافی بكەم، هەر لەم مانگەدا كە لووتكەكە نەزیفی بە دارایی عێراق كرد، دەستی دەستی زۆر بە هەرێمی كوردستان كرا بۆ ناردنی مووچەیەك كە مافی فەرمانبەرە، ئاوا چاوەڕێن كورد ئینتیمای بۆ عێراق هەبێ؟ ئەمە خەونە و بەو سیاسییانەی بەغدا نایەتە دی، وەك چۆن ئەوانەی پێش ئەمانیش دڕندانەتر مامەڵەیان كرد و نەیانتوانی كورد بەچۆكدا بێنن، بەڵام مرۆڤ سەری سوڕ دەمێنێ لەو هەموو نەزانییە و ئەو هەموو كاركردنە بۆ وێرانكردنی عێراقێك كە لای خۆیان حەبیبە و لای ئێمە دەردیسەری.