یەكەم/ ئاسایش لە سەردەمی درۆنەکاندا
لە سەردەمی خێرای تەکنەلۆجیا و جیهانگیری و گۆڕانە چاوەڕواننەکراوەکاندا، زۆر چەمک و دەستەواژە مانا و ناوەڕۆکی گۆڕاوە. ئاسایش و بەدەستهێنانی ئاسایش ئەمڕۆ مانا و ناوەڕۆکەکەی گۆڕانکاری زۆری بەسەردا هاتووە. پێشتر ئاسایش زیاتر بۆ دەوڵەت و کیان و سنوور بوو، هەڕەشە و سەرچاوەکانی زیاتر هێزی سەربازی کلاسیکی و تانک لە دەرەوەی سنور و دەوڵەتی بەرانبەر بوو. ئەمڕۆ ئاسایش لە سەردەمی زیرەکی دەستکرد و جەنگی درۆنەکاندا، شتێکی ترە.
لە ماوەی 10 ساڵی رابردوودا، تەکنەلۆجیای درۆن و شێوازی بەرهەمهێنان و بەکارهێنانی وەک سەرچاوەی هێز، بۆ ئەکتەرە دەوڵەتی و نا-دەوڵەتییەکان، بایەخێکی زۆر و بێ ئەندازەی دروست کردووە و لە بەرانبەریشدا بۆ لایەنی هێرشبۆکراو مەترسی ئاسایشی و بنیاتیی زۆری دروست کردووە. ئەمڕۆ درۆن بە تەنیا کەرەستەیەکی سەربازی نییە بە ئاسمانەوە، بەڵكو یەکێکە لە سەرچاوە باڵاکانی هەڕەشە و مەترسی بۆ سەر لایەنی ئاسایشی بەرانبەر، بە تایبەت لەو شوێن و جیۆگرافیا و وڵاتانەی کە لەبەر کۆمەڵێک بارودۆخ ناتوانرێ هەڕەشەی سەربازی کلاسیکی دروست بکرێت، پەنا بۆ درۆن و جۆرەکانی دەبرێت، بۆ تێکدانی ئاسایش و زاڵبوون بەسەر لایەنی بەرانبەردا، ئەگەر بەشێوەی رێژەیی و کاتیش بێت و بەردەوامی نەبێت.
ئەمڕۆ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا زۆربەی هێزە باڵادەست و هەرێمییەکان، خاوەن پیشەسازی بەرهەمهێنان و پەرەپێدانی درۆن و مۆدێل و جۆرەکانین و دواتریش دەیدەن بە هاوبەش و بریکار و دۆستەکانیان بۆ دروستکردنی هەڕەشە و هاوسەنگی هێز لەگەڵ رکابەر و دوژمن و نەیارەکاندا. ئەم دیاردەیە لە ماوەی پێنج ساڵی رابردوودا چڕتر بووەتەوە، لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تەنانەت لە ناوخۆی دەوڵەت و لە نێوان دەوڵەتانیشدا بەهۆی زۆری ململانێ و نەبوونی سەقامگیری و ئاشتی و ئاسایشی بەردەوام و لە ماوەی رابردوودا لە جەنگی نێوان ئیسڕائیل و ئێراندا، دیمەنی جەنگی درۆنەکان لە هەموو دیمەنەکانی تر زاڵتر و کێشەدارتر بوو.
دووەم/ عێراق و جەنگی درۆنەکان
عێراق مەیدانی بەکارهێنانی درۆنە، جۆری سیستمی سیاسی و هێزە سیاسی و مۆدێلی حکومڕانی و هەژموونی وڵاتانی دەرەکی، عێراقی بە ئاسانی گواستووەتەوە بۆ کۆمەڵگەی درۆنەکان، بەو مانایەی هێزە چەکدارەکان درۆنیان بۆ دابین دەکرێت و دەخرێتە بەردەستیان بە ئامانجی بەکارهێنان لە دژی ئەوانەی بە خواست و ویستی ئەوان سیاسەت ناکەن و بڕیار نادەن و ناجووڵێنەوە.
لە دوای 2020ـەوە هێرشە درۆنییەکان بە ڕێژە و تەکتیکی جیاوازەوە لە ناوچە جیاجیاکانی عێراقەوە ئاڕاستەی هەرێمی کوردستان کراون و بە تایبەتیش لە کاتی گرژی و ئاڵۆزی نێوان هێزە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان. ئەم دۆخە ئاسایشییە ئالنگارییەکی تازەیە بۆ سەر سیاسەت و حکومڕانی و ئاسایش لە هەرێمی کوردستاندا، ئەگەرچی بۆ سەر دەوڵەتی عێراق خۆیشی مەترسییە، چونکە دواجار هێرشەکان لەناو یەک دەوڵەتدا دەكرێن و ئاراستەیان دیارە. واتە لە سنوری یەک دەوڵەتدا ئەکتەری جیاواز هەڕەشە و مەترسی بۆ کیانێکی تری دەستووری دروست دەکات، ئەمەیش لە وێنە گەورەکەدا پرسی دەوڵەت و سەروەری و ئاسایشی عێراق دەخاتە ژێر پرسیارەوە و رووبەڕووی پرسیاری ئەوەمان دەکاتەوە، هێز و سەرباز و هەژموون لای کێیە لە عێراق؟ لای دەوڵەت و دامەزراوە سەربازییەکانی دانپێدانراو بە دەستوورە؟ یان لای هێزە چەکدارەکانە کە فەرمی و دەوڵەتی نین؟
ئەمە لە بنەڕەتدا کرۆک و قووڵایی سیستمی سیاسی و دەوڵەتی بەهێزە کە دەبێت هێز لای خۆی گل بداتەوە و مۆنۆپۆلی بکات، بۆ ئەوەی ببێت بە خاوەن سەروەری و هەژموون نەک لای ئەکتەری تری نافەرمی بێت و هەڕەشە لەناو دەوڵەتەکەی خۆیدا دروست بکات.
سێیەم/ بە ئامانجگرتنی ژێرخانی هەرێم
هێرشی ئەمجارەی درۆنەکان بۆ سەر ژێرخان و سەرچاوەکانی سامانی سروشتیی هەرێمی کوردستان، لەلایەن گرووپە ناسراو و نەناسراو و چەکدارەکانەوە كە هێشتا دەوڵەتی عێراق ئاشکرای نەکردووە لە ڕووی ناسنامە و جیۆگرافیاوە لە کوێ ئاراستە کراون و کێن و سەر بە کام هێز و لایەنی و ئاراستەی سیاسیین؟ ئەمەیش بۆ خۆی هێندەی تر گومان و تەنگژەكەی ئاڵۆزتر کردووە.
بە ئامانجگرتنی سەرچاوە ئابووری و سروشتییەکانی هەرێم، دەکرێت چەندان ئامانجی کورتخایەن و درێژخایەنی لە پشتەوە بێت، لە سەرووی هەموویانەوە:
یەکەم: هەرێمی کوردستان لە ڕووی ئابووری و دارایی و ئاسایشی وزەوە لاواز و بێ رۆڵ و کاریگەریی بکرێت. ئەکتەری نا-دەوڵەتی وەک هەرێمی کوردستان، لە ڕێگەی سامانی سروشتییەوە بە ئاسانی دەتوانێت پێگەی جیۆسیاسی و جیۆپۆڵەتیکی خۆی دابڕێژێتەوە.
دووەم: کۆمپانیا فرەڕەگەز و کۆمپانیا بیانییەکانی بواری نەوت و گازی سروشتی لە ڕێگەی ئەو هێرشانەوە ناچار بکرێن هەرێمی کوردستان جێ بێڵن و چیتر بیر لە وەبەرهێنان و کارکردن و سەرمایەگوزاری نەکەنەوە. کۆمپانیا فرەڕەگەزەکان لە سەدەی 21دا بەشێکن لە ئەکتەرە ناودەوڵەتییەکان و کاریگەرییان لە سیاسەت و پێوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا هەیە، بەمەیش لەگەڵ هەرێمدا دەتوانن رۆڵ ببینن لە ئاسایشی وزەی ناوچەکەدا.
سێیەم: دروستکردنی هەڕەشەی ئاسایشی و دڵنیایی بۆ کۆمەڵگەی کوردستانی و گەیاندنی ئەو پەیامەی کە هەرێمی کوردستان پارێزراو نییە و هیچ جۆرە دڵنیاییەکی تێدا نییە و بەکارهێنانی وەک پاڵنەرێک بۆ ئەوەی کونسوگە و دەزگا نوێنەرایەتییەکانی وڵاتان هان بدەن کارەکانیان سنوردار بکەن و لە ڕووی دبلۆماسییەوە هەرێم کەنارگیر بکەن.
ئەم هەوڵانە ئاسان نییە سەربگرێت بە تایبەت بەشێک لە وڵاتان و ئەوانەی لە هەرێمن نایانەوێت پێگەی هەرێمی کوردستان لە هەموو رووەکانەوە لەدەست بدەن و دەرفەتی زیاتری جەنگی درۆنەکان نادەن.