کورد و ئەمەریکا

PM:02:14:11/08/2025 ‌

ئەگەرچی کورد مێژوویەکی لە پێوەندی لەگەڵ ئەمەریکادا هەیە و ئەم پێوەندییە بەری نەبووە لە پشت تێکردن، بە تایبەتی لە هەوڵەکانی پشتەوەی ڕێکەوتنی جەزائیر و لە ساڵی 1975، بەڵام ئەگەر چاوێک بە مێژووی دوورتردا بخشێنینەوە، ئەمەریکا بەرانبەر وڵاتانی ئەورووپا کەمتر ڕووی وەرگێڕاوە. دەکرێت بڵێین سیاسەتی کردووە وەک ئەوەی لە سەردەمی یەکەمی ترەمپدا بینیمان لە پێکدادانی نێوان کورد و پرۆکسییەکانی تورکیا لە عەفرین، پشتی کوردی بەردا و تا ئێستەیش عەفرین لە هیچ ڕوویەکەوە دۆخێکی باشی نییە، بەڵام لە ئاست وڵاتانی ئەورووپا و بە تایبەت فرەنسا و ئینگلیز و تەنانەت زلهێزێکی وەک یەکێتیی سۆڤییەتی پێشوو و ڕووسیای ئێستە لە ئەورووپای ڕۆژهەڵات، ڕووداوە مێژووییە نووسراو و نەنووسراوەکان ئەوەمان بۆ پشتڕاست دەکەنەوە کە ئەو زەبرەی لە سەردەمی بەریتانیای مەزن و قۆناغی دامەزراندنی پاشایەتیی لە عێراق و دواتر ڕێکەوتنی سایکس-پیکۆ لە 1916 وەک دوو نموونە، ئەمەریکا هیچ کات نە ئەوەی کردووە و نە پێدەچێت وەها نائەخلاقییەکی سیاسیش لە کارنامەی خۆیدا تۆمار بکات. 


ڕاستە ئێمە لە دوای ڕاپەڕینی 1991ـەوە دەیان هەڵوێستی پشتگیریکارانەی فرەنسامان بەرانبەر کورد، هەر لە سەردەمی دانییەل میترانەوە تا ئێستە بینیوە، بەڵام ئەمە بە واتای سڕینەوەی ئەو بەڵگە مێژووییە تاڵ و کوشندەیە نایەت کە بە هاوپەیمانێتی پاریس و لەندەن، كوردستان بەم ڕۆژە گەیەنرا. 

زۆر ساویلکانەیە ئەگەر بڵێین، وڵاتێک پشتگیر و پشتیوانمانە لەبەرئەوەی کوردین و چاو و برۆمان لە نەتەوەکانی تر جوانترە، نەخێر، بابەتەکە ئەوە نییە و خەیاڵدانی گشتیی کورد ئێستە هێندە هوشیاریی تێدایە بزانن سیاسەت لە پانتایی بەرژەوەندی و هێز و هونەری یاریکردندا ئیش دەکات، کارم بەوە نییە وەک پراکتیک ڕێبەرە سیاسییەکانی ئێمە چەند توانیویانە ئەم دیسپلینانە پێڕەو بکەن، بەڵام ئەو هوشیارییە تا ئاستێك گشتگیرە و بەرهەمی ئەو هەموو ئەزموونە خوێناویانەن کە کورد لە هەموو پارچەکاندا تاقی کردوونەتەوە، ئەمەیش مێژووی دروستبوونی نەتەوەیە و ڕەنگە هیچ نەتەوەیەک نەبووبێ بەم ڕێگایەدا تێپەڕ نەبووبێت، هەندێک بە برینی کەمتر و هەندێک بە برینی قووڵتر و زیاتر. 

لە پاڵ هەموو ئەمانەدا دەکرێت بڵێین ئەمەریکایش وەک وڵاتانی تر بەرژەوەندییەکانی خۆی ڕەچاو دەکات، بەڵام پێم وایە لە پاڵ ئەوەدا، بەهۆی ئەو پێگە جیهانییە و لە سۆنگەی ئەو سەنگە ئەخلاقییەی بۆ زۆر لە وڵاتان بەشێوەی دانپێدانراو یان دانپێدانەنراو، نموونەیەکە بۆ پێشکەوتن و دەوڵەتسازی و نەتەوەسازی. ئەمەریکا زیاتر دەتوانێ پابەندی دیسپلینە مرۆییەکان بێت، بۆیە ناڵێم حەتمەن و دەڵێم "دەتوانێت" پابەند بێت، واتە لەناو یاریی و هاوکێشەیەکی ئەخلاقی-سیاسیدا هەڵکەوتووە، هەم هێزی هەیە و هەم هەژموون و دیسیپلین. 

هەر هەوڵێکی مرۆڤدۆستانەی ئەوروپاییەکان بەبێ هاوکاریی ئەمەریکا، لە هەموو جیهاندا یان نوقسانە یان سەر ناگرێت، بمانەوی و نەمانەوێ ئەمە ڕاستییە، بەڵام هەموو ئەم حیکایەت و باسانە وا لە ئێمە ناکەن هەر لە چاوەڕوانی دیسپلینی ئەمەریکا یان وڵاتانی دیکەدا بین، بەڵکوو مەبەستمە بڵێم، کورد و ئەمەریکا پێوەندییەکی درێژخایەن و پڕ لە متمانەیان لە باشووری کوردستان هەیە، ئەمەریکا قەڵغانێکی بەرگریی بووە لە زۆربەی ڕووداوە مەترسیدارەکاندا، تەنانەت لە کێشەی مووچە و چاوسوورکردنەوەی میلیشیاکانی بەغدا دا، ئەمەریکا هەر لەسەر هێڵ بووە. بۆیە لە پاڵ ئەو متمانە ڕێژەییەی کورد بە ئەمەریکا و ئەو پێوەندییە متمانەدارەی نێوانیاندا، دەبێت ئیرادەگەری و مافخوازیی کورد کە ئاستی هێز و هەژموونەکەی دیاری دەکات، لەبیر نەکەین. 

لێرەدا پێویستە ئاماژە بەو ڕووداوە زۆر گرنگە بکەم کە لە پاش شەڕی 2003 و دەوڵەتی کاتیی عێراق لە بەغدا لە نێوان سەرۆک بارزانی و پۆل برێمەر حاکمی کاتیی عێراق، ڕووی دا. سەرۆک دەڵێت، "برێمەر باسی میلیشیاکانی کرد کە دەبێت چەک بکرێن و منیش لێم پرسی کێ میلیشیایە؟ ئەویش ناوی چەند هێزێکی شیعیی چەکداری برد و پاشان لێم پرسی ئەمە چ پێوەندییەکی بە پێشمەرگەوە هەیە؟ برێمەر لە وەڵامدا وتی، ئەو گرووپانە دەڵێن ئەگەر پێشمەرگە چەک نەکرێت، ئێمەیش چەک دانانێین". 

سەرۆک لە درێژەدا دەڵێت "زۆرم هەوڵ لەگەڵی دا، بەڵام هەر تێنەگەیشت و پێم وت پێشمەرگە بە بڕیاری کەسێک دروست نەبووە تا بە بڕیاری کەسێک هەڵوەشێتەوە، بەڵکوو بەرهەمی خوێن و ئیرادەی میلەتێکە و ئەوە من دەچمەوە بۆ کوردستان و تۆ وەرە پێشمەرگە چەک بکە، بە ناڕەزایی قسەکانمان تەواو کرد و دوای ماوەیەک کە دانیشتنی دیکەمان هەبوو، باسی چەککردنی هێزە میلیشیاکانی کردەوە دووبارە، بەڵام چاوێکی لە من کرد و وتی هەڵبەت مەبەستم پێشمەرگە نییە".

ئەم وانەیە پێمان دەڵێت، پێوەندیی ئێمە لەگەڵ تەنانەت هاوپەیمانێکی متمانەپێکراویشدا لە دەرەوەی ئیرادە و مافخوازیی شێلگیری خۆمان، ناگاتە هیچ ئەنجامێک، ئەمەریکا ڕەنگە ئەخلاقیانەتر بجووڵێتەوە، ماکیاڤیلیسمێکی نەرمونیانتر بێت، بەڵام هاوکات چاو لە دەم و ئاستی ئیرادە و مافخوازی و شێلگیریی ئێمە دەکات، بۆیە لەگەڵ ئەوەی دەبێت پێزانینمان بۆ ئەمەرکا هەبێ، بە هەموو ئەو ئاڵۆزییانەی کە لە پێوەندیی کوردستان و واشنتۆندا ڕووی داوە، هیچ کاتیش وەک هاوپەیمانێک بێ داوکاری و بێ خواست و ویست و هاودەنگی تەواو، خۆمان لە زەینیاندا پێناسە نەکەین. 
هەر ماوەیەك جارێ دەبێت ئەمەریکا ئەو دڵەڕاوکییە بیگرێت، ئەگەر پێشمەرگە نەبێت، یان هەرێمی کوردستان نەبێت، چۆن کۆی یاسای یارییەکە لە ناوچەکە دەکەوێتە مەترسییەوە، بەڵام ئەم یارییكردنەیش ئەزموون و حیکمەت و پیری دیپلۆماسیی دەوێت.