یەكەم/ جەنگ و ململانێی ناوخۆی وڵاتان
هەفتەیەک بەسەر جەنگی نێوان ئیسڕائیل و حەماسدا تێدەپەڕی، بە کوژران و قوربانیی و برینداربوونی چەندان هەزار کەسەوە، رووکاری دیاری جەنگەکە ململانێ و بەرەنگاربوونەوەیە لەبارەی ناسنامە، ناسنامە ئاینی، نەتەوەیی و جیۆگرافی... لەبەرئەوەی لە دوای جەنگی دووەمی جیهانەوە نەخشەی سیاسی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست جارێکی تر گۆڕانی بەسەردا دێت، هەندێک لە وڵاتانی ناوچەکە دروست دەکرێن و هەندێکیش گۆڕانکاری بەسەر نەخشەکانیاندا دێت.
ئیسرائیل وەک ئەکتەرێک لەدایک دەبێت و لەلایەن بەشێکی زۆری کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە چوارچێوەیەکی فەرمی پێ دەدرێت، بەڵام لەلایەن وڵاتانی ناو سیستمی هەرێمی ناوچەکەوە رەت دەکرێتەوە، تەنیا کۆماری تورکیا نەبێت کە راستەوخۆ ددانی پێدا دەنێت و لەڕووی دبلۆماسی و سیاسییەوە هیچ کێشە و گرفت و ململانێیەکی لەگەڵدا نابێت.
لێرەوە ململانێی نێوان فەلەستین و ئیسڕائیل وەک دوو دەوڵەت کە نوێنەرایەتی هەردوو نەتەوەی عەرەب و جوو و ئاینی ئیسلام و جوو دەکەن، دەست پێ دەكاتەوە، بەمەیش ململانێ و جەنگەکە فۆڕمێکی ئیتنی-ئاینی وەردەگرێت و کاریگەریی لەسەر وڵاتانی تری ناو سیستمی هەرێمی ناوچەکە دادەنێت، بەتایبەت هەریەک لە وڵاتانی عێراق، میسڕ، لبنان، سوریا و ئوردن و ... هتد
لەڕووی هەستوسۆزەوە، جیهانی عەرەبی و رای گشتیی عەرەب، تا ڕادەیەکی زۆر هاوسۆزن لەگەڵ دۆسیەی فەڵەستین، بەڵام دواتر ئەو هاوسۆزییە گۆڕانکاری گەورەی بەسەردا دێت، بەتایبەت لە دوای جەنگەکانی 1967 و 1973 کە لە هەردوو جەنگدا ئیسرائیل براوە بوو، هەژموون و هێز و تەنانەت فرەوانخوازیشی کرد و بوو بە خاوەن رووبەری زیاتری جیۆگرافی و جیۆپۆڵەتیکی.
یەکێک لە دەرەنجامەکانی ئەو جەنگە گواستنەوەی ململانێکان بوو بۆ ناوخۆی وڵاتان، بە تایبەت کاتێک بەشێک لە رژێمەکانی ناوچەکە تەنیا پرسەکەیان وەک کارتی گوشار بەکار دەهێنا بۆ پاراستنی بەرژەوەندی خۆیان و دەسەڵات و هەژموونەکان.
دووەم/ عێراق وەک گۆڕەپانی جەنگ
عیراق راستەوخۆ لە دوای 2003ـەوە گۆڕاوە بۆ مەیدانی جەنگ و بە چەندان قۆناغ و کاتدا تێپەڕیوە و هەر قۆناغێکی جەنگەکەیش گوزارشتێکی تایبەتی لە رووداوە سیاسی و هێزە سیاسییەکان کردووە. ئێستە عێراق و هێزە سیاسییەکانی ناوی پاڵپشتییەکی ئاشکرا و دیاری بزووتنەوەی حەماس دەکەن لەم جەنگە و تەنانەت خۆپێشاندانی گەورە و ملیۆنی و بەیاننامەی فەرمی و هەڵوێستی سیاسی دەردەبڕن و لەڕووی یاساییشەوە، پەڕلەمانی عێراق یاسای قەدەغەکردنی هەموو جۆرە پێوەندییەکی لەگەڵ دەوڵەتی ئیسرائیلی قەدەغە کردووە و سزای تایبەت و قورسی بۆ داناوە.
لەلایەکی ترەوە، ئەمەریکا هەڕەشەی ئەوە دەکات کە رێگە نادەن بەرەی مقاوەمە/بەرگری کە ئێران وەک دیوارێکی جیۆپۆڵەتیکی و سەربازی دروستی کردووە، بچنە ناو جەنگەکەوە و هێندەی تر ئاگری شەڕەكە خۆش بكەن، كەواتە پێناچێت جەنگێکی کورتخایەن و کەم کاریگەری بێت.
دیارە مەبەست لە بەرەی مقاوەمە، حەشدی شەعبی لە عێراق، حزبوڵا لە لبنان، حوسییەکان لە یەمەن و حەماس لە کەرتی غەزە و نزیک لە سنوورەکانی میسڕە، کە هەموویان لە ژێر چەتری سیستمی بەرگری کۆماری ئیسلامی ئێران و هەژموونی ئەو وڵاتەدا دەجووڵێنرێن و بەڕێوە دەبرێن و لە ئەگەری هەر جووڵەیەک ئەگەر بە نهێنیش بێت، لەلایەن ئەم گرووپانەوە بۆ ئیسڕائیل، ئەمەریکایش کاردانەوەی دەستبەجێ و راستەوخۆی دەبێت، بەمەیش عێراق بە خێرایی دەبێت بە مەیدانێکی تری جەنگ و لە بەرژەوەندی هێزە سیاسییە مەزەوییەکاندا نابێت، دۆخی ناوخۆیی عێراق هێندەی تر خراپ و نالەبار دەبێ.
سێیەم/ هەرێمی کوردستان پانتاییەکی بێلایەن
هەرێمی کوردستان بە سەرجەم دەسەڵاتە فەرمییەکەیەوە، هەڵویستێکی هاوسەنگ و بێلایەنانەی هەیە لە بەرانبەر جەنگ و رووداوەکە، بەمەیش دەرگای هیچ ململانێیەک بەسەر خۆیدا ناکاتەوە و دەیەوێت بە پارێزراوی و سەقامگیری بمێنێتەوە و نەبێت بە پاشکۆی هیچ یەکێک لە لایەنەکانی جەنگ.
ئەم شێوە دبلۆماسی و مامەڵەکردن و هەڵوێستوەرگرتنە، بایەخ و گرنگی خۆی هەیە لە پێوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا، بە تایبەت لە کاتی جەنگی نێوان ئەکتەرەکان و لە هەموویشی گرنگتر بۆ هەرێمێک کە هێشتا ئەکتەرێکی نادەوڵەتییە و سەرچاوەکانی هێز و باڵایی و هەژموونی سنوردار و دیاریکراون و بوون بە لایەنگر بۆ هەر لایەنێک، کۆمەڵێک هەڕەشە و ئالنگاری بۆ سەر ئاسایش و مانەوە و پێگە جیۆسیاسییەکەی دروست دەکات و دەخوڵقێنێت.
ئەگەرچی سیاسەتی دەرەوەی عێراق بە ئاڕاستەیەکی ترە و بەتەواوی لە خزمەت سیاسەت و کارنامەی وڵاتێکی تردایە، بەڵام هەرێمی کوردستان وەک یەکەیەکی فیدڕاڵی پاڵپشتی ئەو جۆر و شێوەیە لە سیاسەتی دەرەوەی عێراقی نەکردووە و وەک هێزێکی هاوسەنگ خۆی هێشتووەتەوە و بەرگری لەو ناسنامەیە کردووە کە پێشتریش لەو جۆرە رووداوانەدا نوێنەرایەتیی خۆی پێ کردووە.
راستییەکەی، هەرێمی کوردستان دەتوانێت ببێت بە فاکتەری ئارامی بۆ عێراق، بە مەرجێک وڵاتانی دەورووبەر و هێزە هەرێمییەکان دەست لە کاروباری ناوخۆی عێراق و عێراقییەکان وەرنەدەن و هیچ جۆرە کارنامە و سیاسەت و ستراتیجیەتێکی خۆیانی تێدا جێبەجێ نەکەن.
بەڵام عێراق ئەمڕۆ خۆی لە ناوخۆیدا پەرت و دابەشبوو و پارچە پارچەیە و ناتوانێت بەرگری لە کیانە سیاسی و دەستوورییەکەی خۆی بکات، لە ئەگەری چوونە پاڵ هەر جەمسەر و لایەن و هێزێک لە نزیکمەودا و دوورمەودادا، زیانێکی گەورە و هەستپێکراو دەکات و دواجاریش گوشارێکی گەورە دەخاتە سەر کۆمەڵگە و بنەماکانی حکومڕانی لە وڵاتەکەدا.