یەكەم/ دوورخستنەوەی حەلبوسی، سیمبولی دابەشبوونەوە
محەمەد حەلبوسی لەلایەن دادگای فیدڕاڵی عێراقەوە لە پۆستی سەرۆکایەتیی پەرلەمان و ناو دامەزراوەی پەرلەمان دوور خرایەوە. هۆی سەرەکی ئەم دوورخستنەوەیە بەپێی وتە و پاساوەکانی دادگا، ساختەکردن و پێوەندی لەگەڵ کۆمپانیای بیانی و چەندان چیڕۆکی ترە. ئێستە پەرلەمانی عێراق بێ سەرۆکە و دیار نییە کێ جێی حەلبوسی دەگرێتەوە، بەڵام چەندان کاندید و پاڵێوراو هەن خۆیان ئامادە دەکەن و لۆبی دەکەن و لایەنە جیاوازەکان جۆش دەدەن بۆ شوێنگرتنەوەی حەلبوسی.
بۆ تێگەیشتن لەو رووداوە، دەبێت تەواوی وێنە و گۆشەکانی ناو وێنەکە ببینین و مامەڵەی لەگەڵدا بکەین. حەلبوسی بە چڕی خەریکی هەڵمەتی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکانی عێراق بوو کە بڕیارە لە مانگی داهاتوودا بەڕێوە بچێ. لەلایەکی ترەوە لە چەند ساڵی رابردوودا حەلبوسی خەریکی دروستکردنی هەژموون و بنیاتنانی هێز یان بەرەیەک بووە بۆ رابەرایەتیی سوننەی عیراق و باس لەوەش دەکرێت کە کاری بۆ پڕۆژەی هەرێمی سوننە کردووە، بە لەخۆگرتنی پارێزگا و ناوچە سوننیەکان، ئەمە ریسکێکی گەورە بووە و لایەنەکانی تری وەک شیعەی توڕە و دڵتەنگ کردووە.
دیارە پڕۆژەی دروستکردنی هەرێمی ئۆتۆنۆمی فیدڕاڵی لە عێراق، بە لای شیعەوە جۆرێکە لە دابەشبوونی سیمبولی و لەدەستدانی دەسەڵات و هەژموون و ناوەندێتی و زۆر بواری تر، بە تایبەت کاتێک وڵاتانی هەرێمی لە ناویشیدا تورکیا و ئیماڕات و سعوودیە و چەند وڵاتێکی تر، پێدەچێت پاڵپشتی پڕۆژەی هەرێمی سەربەخۆی سوننەکان بن و کار بۆ یەکخستنەوە و یەکگرتنی سوننەی عێراق بكەن، بەڵام ئەم پڕۆژە و بیرکردنەوەیە باجی زۆری دەوێت و قەیران بەدوای خۆیدا دێنێت و ململانێکانی ناو عێراق بە تایبەت ململانێیە مەزەوییەکە قووڵتر و گەورەتر دەکات.
دوورخستنەوەی حەلبوسی سەرەتا و قۆناغێکی نوێیە لە پڕۆسەی سیاسی عێراق و رووداوی تر و ئاماژەی تر بەڕێوەن.
دووەم/ سیستمی هەرێمی و دابەشبوونی ناوخۆیی
لە دوای جەنگی نێوان ئیسرائیل و حەماس، پێدەچێت سیستمێکی تازەی هەرێمی و دابەشبوونی هێز و رەگەزەکانی هێز و رێساکان بێتە کایەوە. بێگومان هەر سیستمێکی هەرێمیش کاریگەریی قووڵ و فراوانی لەسەر ناوخۆی وڵاتان دەبێت، بە تایبەت وڵاتێکی وەک عێراق کە هەمیشە لەڕووی سیاسییەوە ناسەقامگیرە، ئەمەیش وایکردووە ئاسانتر ببێتە مەیدانی ململانێ و دابەشبوون و لێکترازانی کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئاینی و مەزەوی بەردەوام.
تا ئێستە ئەوەی هەیە و دەبینرێت لە گۆڕانی سیستمە هەرێمییەکەدا سەرەتای پڕۆسەکەیە و کاریگەرییەکەیشی بەرایی و سەرەتاییە، بەڵام بێگومان رۆژ دوای رۆژ پێدەچێت رێسای تازە و بەهای نوێ بێنە ناو سیستمە سیاسییەکەوە، ئەمەیش پڕۆسەی سیاسی لە وڵاتانی ناوچەکە و عێراق، سووریا و لبنان ئاڵۆزتر و سەختتر دەکات و هێزە سیاسییەکان بەرەو دابەشبوونێکی تری سەختتر دەبات، بە تایبەت لە وڵاتێکی وەک عێراقدا کە هەمیشە لەبار و بە پیتە بۆ ململانێ و ناسەقامگیری و پێکدادان.
هەموو جەنگێکی ناوچەیی و ململانێی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و وڵاتانی عەرەبی، لێکەوتە و کاردانەوەی تایبەتی هەیە و بەشێوەیەکی گشتی کاریگەرییەکە لەسەر ئەو وڵاتانە زیاتر دەردەکەوێت کە سەروەری و یەکێتی و بە‌هێزی دامەزراوە و پڕۆسەی دیموکراسییان لەدەست داوە و لەڕووی گەشەپێدانی سیاسییەوە لە دواوەن.
ئەوەی ئەمڕۆ روو دەدات لە عێراق، دەرەنجامی ئەو هۆکارانە و ناسەقامگیری سیاسییەیە کە باسمان کرد و دواتریش گواستنەوەی ململانێ سیاسییەکانە بۆ ناو دامەزراوەکان و لە دواین ڤێرژنیشدا دوورخستنەوەی سەرۆکی دەزگای یاسادانانی عێراقە کە وەک رابەری بلۆکی سوننەکان دەردەکەوێت لە عیراقدا.
سێیەم/ دوورخستنەوە و جەنگێکی رانەگەیەندراو
راستییەکەی دوورخستنەوەی حەلبوسی بە تەنیا پڕۆسەیەکی سادە و ساکار نییە. سەرەتایەکە بۆ کردنەوەی دەرگایەکی گەورەی ململانێ و دژایەتی و بەرەنگاربوونەوەی شیعە و سوننە لە عێراق بە ئامرازی جۆراوجۆر و بە پاڵپشتی و هاوکاری هێزە هەرێمی و ناوچەییەکانەوە. ئەم رووداوە بێدەنگ بەسەر سوننەکاندا تێدەپەڕێت، لە درێژمەودا و کورت مەودادا کاریگەرییەکی زۆری دەبێت بۆ بچووککردنەوە و لاوازکردنی و لەزەویدانی هەموو ئەوانەی کە شیعەکان حەزی پێناکەن بەڕێگەی یاسا و دادگای فیدڕاڵی و زمانی یاساوە. دەکرێت وەک جەنگێکی رانەگەیەنراو و پێشوەختە و شاراوە وێنا بکرێت و مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت و ئەمەش سیناریۆیەکی چاوەڕوانکراو و پێشبینیکراوە لە وڵاتێکی وەک عیراق کە لەڕووی جوگرافیا، جیۆپۆلەتیک، مەزهەب و تەنانەت نەتەوە و فەرهەنگیشەوە دابەشبوون و دابڕان و لێکترازانی کۆمەڵایەتی هەیە و هیچ ناوەندێک نییە بۆ کۆکردنەوەی جیاوازییەکان بەپێچەوانەوە سەدان پڕۆژە هەیە بۆ دابڕان و دوورکەوتنەوەی گڕووپەکان لە یەکتر و نەمانی پەیوەندی و هاوسۆزی و خاڵە هاوبەش و بنەڕەتییەکانیان. هێلەکانی جەنگی رانەگەیەنراو رۆژ دوای رۆژ تۆختر دەبێتەوە و ئەم رووداوەی حەلبوسیش گڕوتینی زیاتر بە ئەگەرەکانی ئەم جەنگە دەبەخشێت. هەرچەند شوێنی حەلبوسی هەر بە کاراکتەرێکی سوننە پڕدەکرێتەوە بەڵام مەرج نییە بتوانێت ئەو چیڕۆکە بیری سوننەکان و هێزە هەرێمییەکان و ئەکتەرە کۆمەڵایەتییەکانی تری گۆڕەپانەکە بباتەوە. حەلبوسی وەک کاراکتەری ژمارە یەک و کاریگەری دنیای سوننەکان لە شانۆی سیاسی دووردەخرێتەوە بەڵام سنور و دیواری زیاتر لەنێوان شیعە و سوننەکان بنیاتدەنرێت و دەستپێکێکی ناخۆش دەبێت بۆ خولێکی تری ململانێی مەزهەبی لە عیراقی دوای داعشدا.