یەكەم/ سوریا پانتاییەکی ئاڵۆز و فرەڕەهەند
سوریا لە دوای بەهاری عەرەبییەوە لە ساڵی 2011، بووە بە یەکێک لە ئاڵۆزترین ناوچە و وڵاتەکانی جیهان لە ڕووی ململانێ و بەرژەوەندی هێزەکان و نەخشەی سیاسی و هەژموونی هێزە گەورەکانی دنیاوە، تەنانەت لە دوای رووخانی سۆڤیەتەوە هیچ یەکەیەکی سیاسی وەک سوریا بەمشێوەیە ئاڵۆز و تێکئاڵاو و فرەڕەهەند نەبووە، بەهۆی ئەوەی جگە لە دابەشىوونی ناوخۆیی، هێزە هەرێمییەکانی وەک تورکیا و ئێران و هێزە جیهانییەکانی وەک ئەمەریکا و رووسیا و چەند ئەکتەرێکی تر لەو وڵاتەن و هەریەکە و لە ڕێگەی پڕۆکسی و بنکەی سەربازی یان کۆمەکی راستەوخۆوە، لە جەنگەکەدا بەشدارە و رێساکانی یارییەکە و هەژموونەکان بەڕێوە دەبەن.
ئەمەریکا دژ بە رژێمەکەی ئەسەدە و لە بەرانبەردا هاوکاری پەیەدە دەکات، رووسیا دژ بە ئۆپۆزسیۆنی سوریایە و هاوکاری مانەوەی رژێمەکەی ئەسەد دەکات، لە دوای 2011ەوە بەشێوەی کرداریی رووسیا هۆی مانەوە و راگرتنی رژێمەکەی ئەسەدە. تورکیا پاڵپشتی ئۆپۆزسیۆنی سوری دەکات و دەیەوێت بەشدار بێت لە گۆڕانی هاوکێشەی هێز و دووبارە دابەشکردنەوەی نەخشەی سیاسی لە سوریا.
فاکتەری جیۆسیاسی و جیۆپۆڵەتیک و جیۆستراتیجی، رۆڵی زۆر لەو دابەشبوونەی هێز و هەژموونەکاندا دەبینن لە سوریا، بەمەیش رووداوەکان زۆر خێرا و چاوەڕواننەکراون و دینامیکیەتێکی یەکجار زۆر لە سروشتی رووداوەکانی سوریادا دەبینرێ. ئەوەی جێی ئاماژە و رامانە، سوریا بۆ خۆی پێگەیەکی ستراتیجی هەیە بۆ وڵاتانی ناوچەکە و جیهانیش، لەلایەکی تریشەوە دراوسێی عێڕاق و ئوردن و لبنان و تورکیا و تەنانەت ئیسڕائیلیشە.
ئەم هاوسنوورییە بەردەوام بووەتە سەرچاوەی کێشە و ململانێ بۆ ئەو وڵاتە، بە تایبەت کاتێک رەگەزەکانی هێز گۆڕانکاری بەسەردا دێت و رەفتاری ئەکتەرەکان دەبێتە هۆی پڕۆژەی تازە و پێوەندی تازە لەگەڵ ناوەندەکانی بڕیاردا لە ناوچەکە.
دووەم/ سوریا و دەستەی تەحریری شام
لە ماوەی هەفتەی رابردوودا یەکێک لەو رووداوە خێراییانەی لە سوریا و خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا روو دەدا، هێرشەکانی دەستەی تەحریری شام بوو بۆ سەر شاری حەلەب و کۆنتڕۆڵکردنی چەندان گوند و ناوچە و شارۆکەی تر... دیارە لە ئەنجامی ئەم کردە خێرا و لە ناکاو و چاوەڕواننەکراوەدا، کاردانەوەی جیاواز دروست بوو، بە تایبەت لەلایەن رووسیاوە.
رۆڵی رووسیا لە سوریا لە دوای بەهاری عەرەبییەوە بە رۆڵێکی یەکلاکەرەوە دەبینرێت و دەکرێت بڵێین لە دوو لایەنەوە رۆڵێکی تەوەری و ناوەندی دەبینێت:
یەکەم، رووسیا لە دوای جەنگی ساردەوە، پێگە و ناسنامە و ناوبانگی لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا لەدەستدابوو، هیچ سەنگ و قورساییەکی نەمابوو. راستە رووسیا ئەندامی هەمیشەیی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتییە و مافی ڤیتۆی هەیە، بەڵام لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا ئەوەی رۆڵ دەبینێت و بڕیار دەدات هێز و هەژموون و باڵاییە، نەک یاسای نێودەوڵەتی و ئەنجوومەنی ئاسایش وەک ئۆرگانێکی نەتەوە یەکگرتووەکان.
رووسیا لە دوای دەرفەت دەگەڕا بۆ گەڕانەوە گۆڕەپانی نێودەوڵەتی و بەدەستهێنانەوەی سەنگ و پێگە و ناسنامە وەک زلهێزێک، دیارە لە 2008ەوە لە ڕێگەی جۆرجیا و ناردنی سەرباز بۆ جۆرجیا، هەوڵیدا بگەڕێتەوە، بەڵام پێگەی جیۆگرافی جۆرجیا وەک بەشێک لە هەرێمی قەوقاز، جیاوازە لە پێگەی سوریا وەک بەشیک لە جیۆگرافیای خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەی دەریای سپی ناوەڕاست.
دووەم، سوریا کێڵگەیەکی باش و بە پیت بوو بۆ دروستکردنی هەژموون لە بەرانبەر هێزەکانی تردا و بە تایبەتیش ئەمەریکا، چونکە رووسەکان پێیان وابوو گەڕانەوەیان بۆ خۆرهەڵاتی ناوەراست لە ڕێگەی سوریاوە، جارێکی تر دەیانکاتەوە بە زلهێز و دەتوانن بەشێکی جیهان و ناوچەکە بەڕێوە ببەن و بڕیاری کۆتایی بۆ بدەن.
ئەم تێگەیشتنەی رووسیا بۆ بەڕێوەبردنی ململانێکان و گەڕاندنەوەی هەژموون تاو ئێستەیش کارایە و کاری لەسەر دەکرێت، بەڵام رۆژانی داهاتوو ڕەنگە هاوكێشەكان بگۆڕن.
سێیەم/ سوریا و کێشەی فەڵەستین
سوریا لە دوای سەربەخۆیی و رزگاربوونی لە دەسەڵاتی کۆلۆنیالی فڕەنسل و دوای دروستبوونی دەوڵەتی ئیسرائیل، بەردەوام بەرکەوتەی لەگەڵ کێشە و دۆسیەی فەڵەستین و ئیسرائیلدا هەبووە. هەر لە سەرەتاوە سوریا لە رووداوەکان تێوەگلاوە، بە تایبەت کاتێک لە قۆناغی پۆست کۆلۆنیالیزم و دوای داگیرکاریدا سوریا وەک ناوەند و مەڵبەندی ناسیۆنالیزمی عەرەبی خۆی دەناسێنێت و دەیەوێت نوێنەرایەتیی بەرەی پان عەرەبیزم بکات لە ناوچەکەدا، بەمەیش لە چەند وێستگەیەکدا لە جەنگی نێوان ئیسرائیل و وڵاتانی عەرەبی دەئاڵێت و دواتریش شکست دێنێت و تەنانەت بەشێک لە جیۆگرافیاکەی لەدەست دا.
لەلایەکی ترەوە، سوریا بەهۆی ململانێکانی لەگەڵ تورکیا، بەردەوام هەستی بە ترس و دڵەراوکێ کردووە، بەهۆی ئەوەی تورکیا ئەکتەرێکی زاڵ و خاوەن هەژموون و باڵادەستە و ئەندامی ناتۆیە و میراتگری ئیمپڕاتۆری عوسمانییە و بە ئاسانی دەتوانێت ببێت بە ناوەندی بڕیاری ناوچەکە، بە تایبەتیش تورکیا هێزێکی سوننیە و سوریا وەک ناسنامەی دەوڵەت و کۆمەڵگە، وەک هێزێکی شیعی دەردەکەون.
کێشەی فەڵەستین بەردەوام کاریگەریی لەسەر دەوڵەت و کۆمەڵگە و سیاسەت و حکومڕانی و دەستەبژێری سیاسی لە سوریادا هەبووە! ئەم کاریگەرییە ئێستە وایکردووە ئیسرائیل سوریا ناچار بکات پێوەندی لەگەڵ حزبوڵای لبنانی بپچڕێنێت، لە بەرانبەردا ئیسرائیل بە ئاسانی دەتوانێت گوشاری زیاتر بکاتە سەر دەسەڵاتی ئەسەد، تەنانەت دەستوەردانی راستەوخۆیش بکات ئەگەر سوریا دەرگاکانی خۆی بە کراوەیی بۆ ئێران و هێزە پڕۆکسی و پاشكۆکانی بهێڵێتەوە، بە تایبەت هێزێکی وەک حەماس کە زیاتر كرێگرتەی ئێران و هاوڕێکانێتی.