بڕیار وایە ڕۆژی 29ی تشرینی دووەمی 2024 سەرژمێریی گشتیی دانیشتووان لە عێراق ئەنجام بدرێت، ئەمەش لە دوای 27 ساڵ كە سەرژمێریی نەكراوە. بەپێی ئەو سیگناڵ و جووڵانەی لە دوای 2003ەوە لە بەغدا و لایەنە عەرەبەكان و بەتایبەت عەرەبە شیعەكان و هەروەها یەكنەگرتوویی ماڵی كورد، دەشێت مەترسیی گەورە و پلانی ترسناك بۆ كەركووك و ناوچە كوردستانییە دابڕێنراوەكان بەڕێوە بێت. پێویستە ئاوڕێكی سادە لە ڕابردوویەكی دوور و نزیك بدەینەوە.
ئێستە ئێمە وەك كورد دەبێت بەو وشیارییە گەیشتبێتین كە تەعریب نە مێژوویەكی نزیكی هەیە و نە تەنیا پلانێكی عێراقیش بووە، بەڵكو ئەمە زیاتر پێوەست دەبێت بە چەمك و ڕۆحییەتێكی جیهانی عەرەبی و ئیسلامی سیاسییەوە كە لە هەناوی "عرووبە" و ناسیۆنالیزمی شۆڤێنیی عەرەبەوە هەڵقوڵاوە، ئەمە خەیاڵپڵاوییە كە لە دوورەوە دانیشین و وا بزانین عەرەب و دەسەڵاتی ئیداریی زاڵی عەرەب و یەكێتیی نیشتمانی، بەپێی پێوەرە یاساییە دادوەرانەكان سەرژمێریی بەڕێوە دەبەن، بۆیە دەبێت وەك زەنگێكی مەترسی چاوی لێ بكەین.
وەك لە سەرەوە تیشكم خستە سەری، پرۆسەی تەعریبكردن مێژوویەكی كۆن و پێش مۆدێرنی هەیە و تەنیا پێوەستیش نییە بە عێراقەوە كە بەسەر پارچەیەك بەناوی باشووری كوردستانەوە پراكتیزە كرابێت و هێشتاش لەگەڕ بێت، بەڵكو ئێمە بمانەوێ و نەمانەوێت چەمكی (عرووبە) و كردەی (تەعریب) لە هەناوی جیهاد و لەشكركێشییەكانی ئیسلامی سیاسی بۆ پەرەپێدانی هێز، چەندان سەدەیە ئامادە بووە و لە پاش دوایەمین خەلیفەی مسوڵمانان واتە حەزرەتی عەلی و لە سەردەمی دەسەڵاتی ئەمەوی و عەباسییەكاندا، ئەم چەمكە لە حاڵەتە پێش مۆدێرنەكەیدا بە چڕی و بەشێوەی بەرهەست و میسداقی خۆی مانیفێست كرد، دەبێ ئەمەش بزانین هیچ كات بەو شێوەیەی كە بەعسی عێراقی یان سووری یان تەنانەت لایەنە شیوعییە عەرەبییەكان، لە نیوەی دووەمی سەدەی بیستەم بەتایبەتی لە عێراق و سووریا، ڕوخساریان ئاشكرا و بێ دەمامك بوو عرووبە و تەعریب وا نەبوون.
ئەوان بەناو و ڕووخساری ئیسلامی ڕەسەن و دوور لە هەر جۆرە عەرەبگەرێتی و عەجەمپەرستی هاتن، بنەمای جیهانبینیی مەعنەوی-سیاسیی خۆیان بەپێی ئایەتی قورئان لەسەر باشتربوونی ئینسانەكان تەنیا لە تەقوادا دانابوو! ئەمە وایكرد كە نەك تەنیا نەتەوەیەكی وەك كورد، بەڵكو سەتان و هەزاران كەس لە نەتەوەكانی تر لە سەرانسەری دنیای ئیسلامی و لە دەرەوەی نیمچەدوورگەی عەرەبی بێنە خزمەتی ئیسلامەوە، بەڵام بە زمان و كولتووری عەرەبی و بەپێی ئەوەش بە بەرژەوەندیی دنیا و ڕوئیاكانی عەرەب خزمەت بكەن، ڕاستە دەمارگرژییەكی زەق و دیار لە هەناوی دەقە سەرەكییەكانی ئیسلام دژ بە نەتەوەكانی تر و زمانانی تر نابینینەوە، بەڵام ئەمەی كە زمان و كولتووری عەرەبی بوو بە زمان و كولتووری پیرۆز و زمانی هەڵبژێراوی خودا، ئەو زمانەی كە قورئانی پێ دابەزیوە و جوبرائیل و مەلایەكەتەكان پێی دواون، زەوینێكی لەبار بوو بۆ ڕوان و باڵاكردنی نەتەوەپەرستییەكی شۆڤێنییانە لە ناو عەرەبدا كه لە دواجاردا یەكێك لە سەنتێزەكانی ئایدۆلۆجیا و ڕژێمی بەعس بوو، سەنتێزێك كە لە بەریەككەوتنی نەتەوەپەرستیی دەمامكهەڵبەست بە ئیسلامی ئەمەوی و عەباسییەكان و نەتەوەپەرستیی عوسمانییە بێدەمامكە خوێنڕێژەكان هاتە ئاراوە.
واتە بە دەربڕینێكی تر، زمانی عەرەبی بوو بە خانەی بوونی عەرەبچێتی و عرووبە لە ژێر دەمامكی ئیسلامی ڕاستەقینە یان ئیسلامی سیاسییەوە، هەڵبەت بێگومان ئەم ڕوانگەیە داكۆكی لەوە ناكات دەقەكانی ئیسلام بە ڕاشكاوی ئاوەها جیهانبینییەكان لا مەبەست بووبێت و پەرەیان پێ دابێت، لانیكەم لە دەقی قورئاندا شتی وا نییە، بەڵام سەدەی بیستەم و سەرهەڵدانی فەلسەفەی سیاسی و دامەزرانی دەوڵەت-نەتەوەكان ، فیجقەكردن و تەقینەوەی عرووبە و تەعریبی لە هەموو ئاستەكاندا ئاشكرا كرد، تا ئاستێك كە بەشێكی زۆر لە شیوعی و ماركسیستەكانی كوردستانیش، هەموو شتێكیان پێ ڕەوا و دروست بوو جگە لە ماف و حەقی كورد لە هەر ئاست و بە هەر ڕێژەیەك. ئەم دەركەوتن و فۆرمۆڵەبوونەی عرووبە و تەعریب چ وشیارانە بوو بێت و چ ناوشیارانە، ئەنجامەكەی بۆ هەر نەتەوەیەك جیاواز كەوتووەتەوە.
نەتەوەی فارس توانیان لە هەناوی عرووبەوە زاوزێ بكەن و قەوارە و شوناسی مێژوویی و كولتووریی خۆیان دامەزرێنن و بنووسنەوە، توركەكانیش بە هەمانشێوە، بۆ ئەم نەتەوانە كورد باشترین پردی سیرات و پەڕینەوە بوو تا شكست و تەعریببوونەكانی خۆیانی پێدا هەڵواسن، شۆڤێنیزمی فارسی و توركی دژ بە كورد، تۆڵەیەك بوو كە ئەوان لە كوردیان كردەوە لەباتی ئەوەی لە عەرەب و تەعریبی بكەنەوە. واتە قسە نەستەقە كوردییەكە لێرەدا بڕێك گونجاو دەبێت كە دەڵێت، "حیز بە خاڵۆی خۆی فێرە!"، ئەنجامی شكست و ملكەچییان لە هەمبەر دەسەڵاتی عەرەبی-ئیسلامی سیاسی لە قەوارەی نەتەوەپەرستییەكی دژەكوردانە خۆی دەرخست، تا ئێستەش كورد لە ناو ئاوەها هاوكێشەیەكدا دۆخی خۆی دەبینێتەوە.
ئەم بابەتە بۆ عەرەب و وڵاتێكی وەك عێراق زۆر ئاشكرا و ڕوونە، لە جینۆسایدی ئەنفال و هەڵەبجە و بارزانییەكان و هەموو ئەو كوردۆساید و قڕانكردنانەدا، هیچ وڵاتێكی عەرەبی و تەنانەت تورك و فارسیش متەقیان لێوە نەهات، دەبێ بزانین ئەم متەق لێنەهاتنە لەناو هاوكێشەیەكی ئاڵۆزتر لە هەرێمی سیاسیدا خۆی دەبینێتەوە و سەرچاوە سەرەكییەكەی لەناو ئەو ئایدۆلۆجیا ئاینی-سیاسییەیە كە لە سەرەوە باسم كرد، بەبێ لەبەرچاوگرتنی ئەم بەستێنە مێژوویی-ئاینی و سیاسییە، هەرجۆرە باسكردنێك لە تەعریب ناتەواو و نیوەچڵە.
تەعریب لە شارێكی وەك كەركووك مێژوویەكی جیاوازی بڕیوە و چڕبوونەوەی تەعریبی نوێ و مۆدێرن لە سەردەمی دامەزرانی دەوڵەتی پاشایەتی و نووری سەعیدەوە تا ئێستەش، بە هۆكاری جیۆپۆلەتیكی و سیاسی بەردەوامە، بەڵام بەر لە هەر شتێك ئەوان دەبێت ڕووخسار و شوناسی مێژوویی و كولتووریی ئەو شارە بشێوێنن و سەرژمێریش یەكێك لە ڕاستەڕێكان و دەكرێت بڵێین، شاڕێی ملبادانی یاسایی كورد و خستنێتی بۆ هەمیشە و دەشێت سەرژمێریی لە پلەی یەكەمدا وەك هەڕەشە ببینین، چونكە ئەو ناوچانە لە بنەمادا نابێت سەرژمێرییان تێدا بكرێت، چونكە بێ سێ و دوو خاكی كوردستانن، بەڵام ئەگەر سەرژمێریش كرا، ئایا كورد ئامادەیە بۆ پووچەڵكردنەوەی پیلانێك كە لە بەغدا و وڵاتانی دەوروبەری عێراقەوە بەڕێوە دەبرێت؟ .