چاره‌نووسی ژن له‌ نێوان یاسا و ته‌کنه‌لۆژیادا!

PM:01:15:21/11/2023 ‌
هه‌رچەند ته‌کنه‌لۆجیا پێش ده‌که‌وێت، بینەری ده‌رکه‌وتنی کۆمه‌ڵێک دیارده‌ی نوێ ده‌بین که‌ ده‌بێت ئاماده‌یی ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌مان له‌ هه‌موو  لایه‌که‌وه‌ بۆیان هه‌بێت، ته‌کنه‌لۆجیا بێگومان پێکهاتی سه‌ره‌کی و ئۆرجیناڵی جیهانی ڕۆژئاوایه‌، بۆیه‌ ئه‌وان کاتێک دیارده‌یه‌ک یان ئامرازێکی ته‌کنه‌لۆجیی ده‌خه‌نه‌ ناو پانتایی گشتییه‌وه‌، به‌پێی ڕای کۆمه‌ڵناس، ده‌روونناس، مامۆستایانی زانکۆ و هه‌موو ئه‌وانه‌ی پسپۆڕییان له‌ زانسته‌ پێوه‌ندیداره‌کانی‌ کۆمه‌ڵگەدا‌ هه‌یه‌، پێشهات و لێکه‌وته‌کانیشی دیاری ده‌که‌ن و به‌پێی ئه‌وه‌ش سیستمه‌ یاساییه‌که‌یان توندوتۆڵتر و قایمتر ده‌که‌ن. ئه‌وه‌ی به‌راوردێکی سه‌رپێیی له‌ نێوان ڕۆژهه‌ڵات و ڕۆژئاوا بکات، تێده‌گات ڕۆژئاوا به‌ تەواوی له‌سه‌ر پتەوی پەروەردە و هێز و ده‌سه‌ڵاتی یاساوه‌ خۆی گرتووه‌، ڕه‌نگه‌ یاساکه‌یان به‌ دڵی ئێمه‌ نه‌بێت و له‌گه‌ڵ خه‌یاڵدان و دنیای باوه‌ڕه‌کانی ئێمه‌دا نه‌گونجێت، به‌ڵام باسه‌که‌ ئه‌وه‌یه‌ یاسا کۆمه‌ڵگەکه‌ی راگرتووه‌ و ئاسایش و سەقامگیری گه‌ره‌نتی ده‌کات. 

دیاریکردنی بنج و بناوانی ئامێره‌ ته‌کنه‌لۆجییه‌کان و به‌ستنه‌وه‌ی به‌ وڵاتانی دایکەوە /ڕۆژئاوا/‌ ئه‌وه‌ ده‌گه‌یه‌نێت كە ئه‌وان هه‌م له‌ ڕووه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌که‌‌وه‌ و هه‌میش له‌ ڕووه‌ یاساییه‌که‌یه‌وه‌ زووتر له‌ ئێمه‌مانان ده‌توانن له‌گه‌ڵی بگونجێن و ڕا بێن و دواجار ئه‌و ئامرازه‌ به‌ ئاڕاسته‌ی خزمه‌تگوزاریی گشتی له‌لا‌یه‌ن میری و خه‌ڵکه‌وه‌ که‌ڵکی لێ وه‌رده‌گیرێت. له‌ حاڵێکدا له‌ وڵاتانی پێشنه‌که‌وتوودا چته‌که‌ نه‌ک هه‌ر پێچه‌وانه‌یه‌، به‌ڵکوو له‌ هه‌ندێ حاڵه‌تدا ئاڵۆزیشه‌ و‌ به‌ ئه‌سته‌م دەتوانین ناوێکی وه‌ک دیارده‌ناسی دیاری بۆ بکه‌ین و تیۆریداڕێژیی بۆ بکه‌ین. 
له‌ وڵاته‌ پێشنه‌که‌وتووه‌کاندا جۆره‌ دژوازیی و لێکترازانێک هه‌یه‌، نه‌ریت و به‌ها کۆنه‌کان به‌ر ئه‌و ئامرازه‌ مۆدێرنانه‌ ده‌که‌ون که‌ به‌و گریمانه‌یه‌وه‌ دروست کراون تا به‌ عه‌قڵیه‌تێکی نوێوه‌ به‌کار بهێنرێن و که‌ڵکیان لێ وه‌ربگیرێت، به‌ڵام وا ناشکێته‌وه‌ و ئامرازی نوێی سه‌رده‌م دێته‌ به‌ر ده‌ست عه‌قڵیه‌تێکی خێڵه‌کی و نه‌گونجاو له‌گه‌ڵ ئامرازه‌که‌، نموونه‌ی ئه‌مه‌ له‌ یه‌کێک له‌ جه‌نگه‌کاندا باس ده‌کرێت، کاتێک دووربینه‌ سه‌ره‌تاییه‌کان بۆ بینینی هێز و جووڵه‌ی سوپاكان داهێنرابوون، گه‌یشتبوو به‌ ده‌ست فه‌رمانده‌ی یه‌کێک له‌ وڵاته‌ ڕۆژهه‌ڵاتییه‌کان، ئه‌ویش هه‌ر له‌ دووربینه‌که‌وه‌ سەیری له‌شکری به‌رانبه‌ری کردبوو که‌ زۆر دوورن و هه‌ر ناگه‌ن. لای خۆی پرسیاری له‌ جێگره‌که‌ی کردبوو که‌ ئه‌مه‌ بۆ ناگه‌ن؟ ئه‌ویش دەڵێ قوربان دووربینه‌که‌ت پێچه‌وانه‌ گرتووه‌ و ئه‌وەتا دایان به‌ سه‌رماندا! جا که‌سێک له‌ بیری بێت و ئه‌و ئامرازه‌ی که‌ به‌ ناوی دووربین له‌ کوردستان ناوی هه‌بووه‌ له‌ یاده‌وه‌ریدا هه‌ڵگرتبێت، ده‌زانێت کاتێک به‌ لا باریکه‌که‌یدا بڕوانی، دیمەنەكان نزیک ده‌کاته‌وه‌ و به‌ پێچەوانەیشەوە دووری ده‌خاته‌وه‌. واته‌ له‌ هیچ حاڵه‌تێكدا تێڕوانینێکی ته‌واو و ڕاست نادات به‌ ئێمه‌! 

له‌ وڵاتانی پێشکه‌وتوودا دۆخه‌که‌ ئه‌مه‌یه‌، بۆ نموونه‌ کابرای داعشی له‌ ڕیکۆرده‌ر، بڵندگۆ، مۆبایل، ئۆتۆمبێل‌، تی ئێن تی و... ڕۆژئاوایی بۆ له‌ناوبردنی ڕۆژئاوا که‌ڵک وه‌رده‌گرێ، دیاره‌ مه‌به‌ست ئه‌وه‌ نییه‌ ڕۆژئاوا، چونکه‌ داهێنه‌ری ئه‌م شتانه‌یه‌ ئه‌وا خاوه‌نی هه‌تاهه‌تایشێتی، به‌ڵکوو مه‌به‌ست ئه‌وه‌یه‌ هه‌ر کام له‌م ئامرازانه‌ بۆ مه‌به‌ستێکی مرۆیی داهێنراون و ناکرێت به‌ ئاسانی دژی مرۆڤ به‌کار بێن؟ ئه‌مه‌ گریمانه‌ی داهێنانی ته‌کنه‌لۆجیا له‌ ئه‌ورووپادا بووه‌، ئه‌گه‌رچی ئه‌وان خۆیشیان له‌ به‌کارهێنانی ئه‌م ئامرازانه‌دا ڕێگەیه‌کی تاریکیان له‌ ‌سەدەی بیسته‌م گرته‌ به‌ر و جه‌نگه‌ جیهانییه‌کان و کوشتنی ملیۆنان مرۆڤ و ئالووده‌کردنی زه‌وی به‌ هه‌زاران جۆر دووکه‌ڵی ژه‌هراوی و لوغم و... ته‌نیا وێنه‌یه‌کی ئه‌م کاره‌ساته‌ن، به‌ڵام ئه‌وه‌ باسێکی دیکه‌یه‌. 

لێره‌دا باسی من ئه‌و عه‌قڵیه‌ته‌ خێڵه‌کییه‌یه‌ که‌ ئه‌م ئامرازانه‌ ده‌گرێته‌ خزمه‌تی ئامانجگه‌لێک له‌ ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و به‌هایانه‌ی که‌ مۆدێرنه‌ سه‌رچاوه‌یان بووه‌ و خزمه‌تی مرۆڤایه‌تی ده‌کات، ئه‌ویش له‌پێناو مه‌رامی كەسی و نیازی به‌رته‌سکی تاکه‌که‌سی. یه‌کێک له‌و دیاردانه‌ی له‌ تۆڕه‌كانی کۆمه‌ڵایه‌تی زۆربه‌ی ئه‌م وڵاته‌ پێشنه‌که‌وتووانه‌ و کوردستانیشدا هه‌یه،‌ به‌کارهێنانی ئه‌په‌کانی وه‌ک سناپ چات، تیکتۆک و فه‌یسبووکن‌ بۆ مه‌به‌ستی وێنه‌ و ڤیدیۆگرتن و هه‌ڕه‌شه‌کردن له‌ ژن و به‌کارهێنانیان به‌ نیازی خراپی كەسی و هه‌ندێ جار تێکه‌ڵکردنیان‌ به‌ بازرگانیی خراپ و ته‌نانه‌ت ماده‌ی هۆشبه‌ره‌وه‌. 

دیاره‌ ئه‌و عه‌قڵیه‌ته‌ی تۆڕی میدیایی به‌ مه‌به‌ستی ڕۆشنگه‌ریی زیاتری مرۆڤایه‌تی و ئاسووده‌کردنی کۆمه‌ڵگە و دروستبوونی پردی پێوه‌ندی نێوان حکوومه‌ت و هاووڵاتیانه‌، له‌پێناو ئامانجێکی زۆر به‌رته‌سکی كەسی به‌کار دێنێت و له‌ ڕێگه‌ی خراپ ماناکردنی به‌ها کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانی وه‌ک حه‌یا و شه‌ره‌فەوە داو ده‌نێته‌وه‌ و له‌ پێشکه‌وتووترین ئامرازه‌کانیش که‌ڵک وه‌رده‌گرێت، به‌تایبه‌تی که‌ ئێسته‌ زیره‌کیی ده‌سکرد ڕۆژ دوای ڕۆژ کۆمه‌ڵێک توانا و ئامرازی نوێ پێشکه‌شی مرۆڤایه‌تی ده‌کات و ئه‌م که‌سانه‌ له‌ کۆمه‌ڵگە پێشنه‌که‌وتووه‌کاندا وه‌ک ئه‌و ڕاوچیانه‌ن که‌ هه‌رده‌م ده‌ستیان له‌سه‌ر په‌له‌پیتکه‌یه‌ تا باڵنده‌ یان گیاندارێکی جوانی ناو ژینگه‌ و سروشت بپێکن. 

ئه‌مه‌ ئه‌و دژوازییه‌یه‌ که‌ وه‌ک به‌ریه‌ککه‌وتنی نێوان عه‌قڵیه‌تی خێڵه‌کی و به‌رته‌سک و ئامرازی مۆدێرن و پێشکه‌وتوو له‌سه‌ره‌وه‌ تیشکم خسته‌ سه‌ر. ئه‌م دۆخه‌ ئێسته‌ له‌لایه‌ن حکوومه‌تی هه‌رێمه‌وه‌ به‌ باشی به‌رپه‌رچ دراوه‌ته‌وه‌ و به‌شێکی زۆر له‌وانه‌ی وێنه‌ی نه‌شیاویان له‌ خه‌ڵک وه‌رگرتووه‌ و وەك هەڕەشە بۆ مه‌رامه‌کانی خۆیان بەكاری دێنن، له‌لایه‌ن حکوومه‌ته‌وه‌ ده‌گیرێن و ڕه‌وانه‌ی دادگا ده‌کرێن، به‌ڵام بێگومان ئاڵۆزبوونی ئه‌م تۆڕانه‌ و تێکه‌ڵاوی ڕۆژ دوای ڕۆژی مرۆڤی کۆمه‌ڵگەی ئێمه‌، له‌گه‌ڵ ئه‌گه‌ر و توانا نوێیەکانی جیهانی ته‌کنه‌لۆجیا و به‌تایبه‌تی زیره‌کیی ده‌سکرد، هه‌م یاسای توندتر و نوێتری ده‌وێ و هه‌م سیستمێکی چاودێریی زیرەك تا كەس لە دەستی قوتار نەبێت و تاك و كۆمەڵگەی بە دڵنیاییەوە لەژێر یاسا و لێپرسینەوەی خێرادا بژین و ئاسایشی نیشتمانی به ‌ئاسانی پارێزگاری لێ بکرێت.