رووبارێ دهۆکێ کو ژ گەلیێ دهۆکێ دەست پێ دکەت و هەتا نێزیکێ قەسارا درێژ دبیت، دیروکەکا کەڤنار هەیە و ددەمەکێ دا چاندنەکا زۆر ژبەر دهاتەکرن و ئێک بوو ژ رووبارێن پری ئاڤ ب تایبەتی د وەرزێ زڤستانێ دا، هەتا خوە شیانێن بەرهەمئینانا کارەبێ هەبویە، بەلێ نوکە بویە جویەکا هشک و بارانان ژی نەشیا ڤەوژینیت.
کوڤان ئێحسان شارەزایێ شینواری ل دهۆکێ بۆ "وشە" گوت، رووبارێ دهۆکێ ئێکە ژ رووبارێن کەڤنار و دیروکی و شارستانییەکا کەڤنار و گرنگ ل دەڤەرا بەهدینان هەیە و هەتا نوکە ژی هەیە، بەلێ ب تمامی هشک بویە و دناڤ خەلکی دا ب هشکەڕۆ دهێتە هژمارتن.
زێدەتروت، ب گورەی ڤەخواندنێن شینواری، ل سەردەمێ برونزیێ ناڤەراست دەڤەرا دھۆکێ و ب تایبەتی ل سەر رەخ و روییێن رویبارێ دھۆکێ ژیانەکا بەرفرھە ھەبوویە، جھێ نوکە یێ کەلھا دھۆکێ و قەسارا و لایێ کەڤەرکێ و ماڵتایێ یا پر بوو ژ جوتیار و خودانێ تەرشوتەوالی و خودانکرنا ئاژەلان بویە، ل ھزارا دوویێ یێ بەری زایینێ ژی بەرمایکێن جڤاتێن مرۆڤان ل رەخودورێن دھۆکێ دھاتنە دیتن، ب تایبەتی کریارێن چاندنێ و خودانکرنا تەرشوتەوالی کو ل سەر رەخ و روویێن روبارێ دھۆکێ دیاربوون، ژبەرڤێ د چەرخێ حەفتێ یێ بەری زایینی دا مەلکێ ئاشووری سەنحاریبی 704-681 پروژەکێ ئاڤێ ل سەر رووبارێ دهۆکێ دروست کربوو، شکەفتا ھەڵامەتان ژی ژبەر ڤێ چەندێ ھاتیە نکراندن.
ناڤبری دیارکر ژی کو رووبارێ دهۆکێ هەتا سالا 1931ێ زاینی ژی گەلەکێ بوش بوو و گوت ژی، نڤیسەرێ ناڤدار عەلی سەیدو گەورانی د کتێبا خوە دا "من عمان الی العمادیە"دا دیار دکەت کو دشیان دایە کارەب ل بەر رویبارێ دھۆکێ بھێتە چێکرن، بەلێ جهێ داخێ یە دنوکە دا رووبارێ دھۆکێ وەکی جوکەکا ئاڤ گەنیە و تێرا ئاڤدانێ ژی بتنێ ناکەت ئەگەر ئاڤ ژ سکرێ دهۆکێ نەهێتە بەردان.
هەر چەندە دنوکە دا ب رێژا 15% ئاڤا سکرێ دهۆکێ بۆ رووبارێ دهۆکێ دهێتە بەردان، داکو داروبار و رەز و بیستانێن ل سەر رووباری بهێنە ئاڤدان، ئەگەر سکرێ دهۆکێ نەبیت دلوپا ئاڤێ نامینیتە د رووبارێ دهۆکێ دا، بەلێ نوکە کو وەرزێ زڤستانێ یە چوو ڤەوژاندن نەکەفتنە رووبارێ دهۆکێ و ب تمامی هشک بویە و ئەڤ ئاڤا نوکە تێدا، ڤەرێژا ئاڤا سکرێ دهۆکێ و ئاڤرێژێن مالێن گەرەکێن دهوکێ یە کو ئاڤەکا پیسە و هەتا بو چاندنێ ژی ب کێر ناهێت.
رووبارێ دهۆکێ پتری 15کم درێژە و ژ سکرێ دهۆکێ دەستپێ دکەت و د نیڤا دهۆکێ دا دچیتە خوارێ و درژیێتە ناڤا سکرێ موسل، بەلێ ب رێژا پتری 98%ێ هشک بویە.