دوای شكستی لووتكەی تاران، ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لەسەر دۆخی ئیدلب لە كۆبوونەوەدایە و نەتەوە یەكگرتووەكانیش دەڵێ، ئەگەر ئۆپراسیۆنە سەربازییەكە دەست پێ بكا، گەورەترین كارەساتی مرۆیی لە سەتەی 21 لە ئیدلب روو دەدا. هاوكات ئەمەریكا و بەریتانیا و ئەڵمانیاش هۆشداری دەدەن.
ئیدلب بەرەدەم گەورەترین كارەساتی مرۆییدایە
دوای شكستی هەموو هەوڵەكانی گفتوگۆ بۆ چارەسەرێكی سیاسی دۆخی ئیدلب، رۆژ دوای رۆژ فڕۆكە جەنگییەكانی رووسیا و تانك و زریپۆشەكانی رژێمی ئەسەد زیاتر ئەو شارە تۆپباران دەكەن و نزیكن لە راگەیاندنی دەست پێكردنی ئۆپراسیۆنێكی فراوانی سەربازی بۆ سەر شارەكە.
مارك لوكۆك، رێكخەری كۆمەكی بەپەلە لە نەتەوە یەكگرتووەكان دەڵێ، ئەگەر ئەو ئۆپراسیۆنە فراوانە سەربازییە دەست پێ بكا، ئەوا ئیدلب خراپترین كارەساتی مرۆیی لە سەتەی 21 بەخۆیەوە دەبینێ، ئەو شەوای رابردوو لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانی لە جنێڤ رای گەیاند، ئەو شارە سێ ملیۆن هاووڵاتی تێدایە و تا ئێستە 30 هەزاریان لە ترسی تۆپباران ئاوارە بوونە.
میشێل باشیلیە، سەرۆكی كۆمسیۆنی مافەكانی مرۆڤ لە نەتەوە یەكگرتووەكان داوای لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كرد كە هاووڵاتییانی ئیدلب بپارێزن. هاوكات فەرحان حەق، گوتەبێژ بەناوی ئەمینداریەتی گشتیی نەتەوە یەكگرتووەكان رای گەیاند، ستیڤان دی مستۆرا نێردەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ سووریا روونی كردووەتەوە كە هاووڵاتیان لە ئیدلب پێویستیان بە رێگەیەكی ئارام هەیە بۆ ئەوەی شارەكە چۆڵ بكەن.
نەتەوە یەكگرتووەكان ئاماری هەفتەی رابردووی ئاوارەكانی ئیدلبی بڵاو كردەوە و بەگوێرەی نووسینگەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ هاوئاهەنگی كاروباری مرۆیی بەهۆی مووشەكبارانی فڕۆكە جەنگییەكانی رووسیا و رژێمی ئەسەد زیاتر لە 30 هەزار كەس لە ناوخۆی ئیدلب ئاوارە بوونە كە هێزی ئۆپۆزسیۆنی چەكداری بەرەی نوسڕە كۆنتڕۆڵی كردووە.
نووسینگەی نەتەوە یەكگرتووەكان لە بەیاننامەكەیدا ئاماژەی بەوە دا، 47%ی ئاوارەكانی ناو شاری ئیدلب كە ئەو گەڕەكانەیان جێهێشتووە كە مەترسی تۆپبارانی لەسەرە، داوای كۆمەك و چادریان كردووە، 29%یان لەو ژمارەیە خێزانەكانی دانیشتووی ئیدلبن و 14%یان ئەو ئاوارانەن كە بەهۆی شەڕەوە ئاوارەی شارەكە بوونە و دیسان بەهۆی هەڕەشەی شەڕەوە ئاوارە بوونەتەوە، بەڵام ئەوان چادری خۆیان هەیە، 10%یش خانوویان بە كرێ گرتووە.
ئیدلب كە بەدەست چەكدارانی بەرەی نوسڕەیە، لە كۆی شەش ملیۆن و 200 هەزارەی ئاوارەی ناوخۆی سووریا، ملیۆنێك و 400 هەزار ئاوارە لە ئیدلبە كە لەگەڵ خەڵكی شارەكە كۆی دانیشتووانی ئیدلب دەگاتە سێ ملیۆن كەس.
بەیاننامەكەی نەتەوە یەكگرتووەكان هۆشداری ئەوەیش دەدا كە پێدەچێت بارگرژی ئەمجارەی ئیدلب كاریگەرییەكی زۆر گەورە و دراماتیكی بەسەر هاووڵاتیانەوە هەبێ، ئاماژەكان بەو ئاراستەیەن بەرەو دۆخێكی زۆر خراپتر دەچین كە پێویستی بە ئامادەكاری زۆر بە پەلە و گەورە هەیە.
ئەمەریكا قسەی هەیە
لەو كاتەی رووسیا گوێ لە هۆشداری هیچ لایەك نادا و لە تۆپبارانكردنی ئیدلب، بەتایبەت دوای لووتكەی تاران كە هەینی رابردوو لە نێوان رووسیا و توركیا و ئێران بەڕێوە چوو، بەردەوامە و تێیدا توركیا و رووسیا نەگەیشتە رێككەوتن لەسەر چارەنووسی ئیدلب بۆ چارەسەرێكی ئاشتیانە دوای ئەوەی ئەنقەڕە شكستی هێنا لە رازیكردنی بەرەی نوسڕە بەوەی چەك دابنێ.
ئەمەریكا هاتووەتە سەر خەت بۆ چارەسەری كێشەی ئیدلب، جۆن بۆڵتن راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریكا دەڵێ، واشنتن و بەریتانیا و ئەڵمانیا رێككەوتوون لەسەر ئەوەی ئەگەر رژێمی ئەسەد چەكی كیمیایی دژ بە ئیدلب بەكار بێنێ ئەوا "وەڵامێكی زۆر توند" وەردەگرێتەوە.
لای خۆیەوە هایكۆ ماس، وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا جەختی لە هەوڵە دیپلۆماسی و سیاسییەكان كردەوە بۆ روو نەدانی كارەساتێكی مرۆیی لە ئیدلب، هۆشداریشی دا كە هەر ئۆپراسیۆنێكی سەربازی كارەساتێكی مرۆیی بەدوادا دێ.
ئەنجوومەنی ئاسایش كۆ دەبێتەوە
پێچەوانەی پێشبینییەكان، رووسیا داوای بەستنی كۆبوونەوەی ئەنجوومەنی ئاسایش دەكا لە بارەی خستنەڕووی دەرئەنجامی لووتكەی تاران لە نێوان رووسیا و توركیا و ئێران كە لەسەر پرسی ئیدلب بێ گەیشتن بە رێككەوتن كۆتایی هات و داوا كرا ئەو پرسە لە لووتكەی ئەستانا بخرێتە ڕوو.
ئەمڕۆ سێشەم 11ی ئەیلوول/ سێپتێمبەر، ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی دانیشتنێكی تایبەت لەسەر دۆخی پارێزگای ئیدلبی سووری دەكات كە چاوەڕوان دەكرێ سەعات سێی دوای نیوەڕۆ بەكاتی گرینچ كە دەكاتە سەعات شەشی ئێوارە بە كاتی كوردستان بێتە سازكردن.
لە كۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجوومەنی ئاسایش، رووسیا مەبەستیەتی دوا زانیاری لووتكەی تاران لەسەر ئیدلب بە ئەندامانی ئەنجوومەنەكە بدا كە ئەو سێ وڵاتە نەگەیشتنە رێككەوتن لەسەر چارەسەرێكی ئاشتیانە.
خولی ئەمجارەی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كە نوێنەری ئەمەریكا سەرپەرشتی دەكا، داواكەی رووسیای پەسند كردووە و رای گەیاند كە دانیشتنەكە ئاشكرا دەبێ و راستەوخۆ لە میدیاكان بڵاو دەكرێتەوە.
دانیشتنی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی هاوكاتە لەگەڵ ئامادەكارییەكانی رژێمی ئەسەد بە پاڵپشتی رووسیا و ئێران بۆ ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنی فراوانی سەربازی بۆ سەر ئیدلب.
ئەرۆدغان هۆشداری لە كارەساتێكی مرۆیی دەدا
رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا هۆشداری لە كارەساتێكی مرۆیی زۆر گەورە دا كە پێویستە توركیا و ئەوروپا ئامادەكاری باشی بۆ بكەن و تێچووی ئەو كارەساتە گەورەیەیش زۆری دەوێ.
ئەردۆغان لە وتارێكیدا كە لە رۆژنامەی "وۆڵ ستریت جۆرناڵ"ی ئەمەریكی بڵاوی كردووەتەوە، جەختی لەوە كردووەتەوە كە ئەوەی رژیمی بەشار ئەسەد دەیكا لە ماوەی حەوت ساڵی رابردوو، بۆ هەمووان روون و ئاشكرایە، بۆیە ناكرێ پشت لە گەلی سووریا بكەین و رادەستی رەحمەتی رژێمی ئەسەدی بكەین، زیاتر گوتی، "روون و ئاشكرایە كە ئامانجی رژێمی ئەسەد هێرشكردنە بۆ سەر ئۆپۆزسیۆن و لەناوبردنی نەك بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر".
سەرۆكی توركیا ئەوەیش دەخاتە ڕوو كە ئیدلب ئەگەر دوا دەلیچە بێ و ئەوروپا و ئەمەریكاش شكست بێنن و هیچ جولەیەك نەكەن، ئەوا دنیا هەمووی باجەكەی دەدا نەك تەنیا خەڵكی بێ تاوانی سووریا، لەمەیشدا رووسیا و ئێران بەرپرسیارن لە هەر كارەساتێكی مرۆیی.
ئەرۆدغان روونی كردەوە كە وڵاتەكەی هەموو هەوڵێكی خۆی داوە بۆ رێگریكردن لەو كوشتارگەیەی چاوەڕێی ئیدلب دەكا، بۆیە پێویستە وڵاتانی تریش دەستبەرداری بەرژەوەندییەكانیان ببن و هەوڵی چارەسەرێكی سیاسیانە بدەن.