هەژموونی نێرسالاری

بەهادین جەلال

پێش باسكردنی گرنگترین ئەو خاڵانەی لە كتێبی (هەژموونی نێرسالاریی)ی پییەر بۆردیۆ ئاماژەی پێ كراون، وا چاكە ئاماژە بە گرنگترین ئامرازی میتۆدی بكەین كە نووسەرەكە پشتی پێ بەستوون، كە بە هۆیەوە دەتوانین لە دوو ئامرازی بنەڕەتیدا پوختیان بكەینەوە كە بریتین لە: سەرنجدان بە بەشداریكردن و شرۆڤەكردنی ناوەڕۆك، چونكە پییەر بۆردیۆ بە پلەی یەكەم  پشت دەبەستێت بە توێژینەوەكانی پێشووی ئەنتۆگرافیی كۆمەڵگەی خێڵەكی، لەوانە بۆ نموونە: سۆسیۆلۆجیای جەزائیر 1958 و ریشەكێش 1964، هەر لە كاتەوە بۆردیۆ نەگەڕاوەتەوە سەر خێڵەكان، ئەو لەم كتێبەیدا تەنیا باس لە پێداچوونەوەی توێژینەوەكانی پێشووی ئەتنۆگرافیی ناوچەكە دەكات، هەروەها پشت بە شرۆڤەكردنی ناوەڕۆكی رۆمانی (چوون بەرەو سێدارە)ی ژنە رۆماننووس  ڤێرجینا وۆلف دەبەستێت.

بەڵام لەبارەی تێزی سەرەكیی ئەم نووسەرە، دەتوانین بەم شێوەیە كورتی بكەینەوە: هەژموونی نێرسالاری خەسڵەتێكی رەگاژۆی گەردوونییە لە نەستی تاكەكاندا هەیە، جا ئەو تاكانە نێر بن یان مێ، هەرچەندە ئەو هەژموونییە وەك دەرهاویشتەیەكی سروشتی خۆی دەنوێنێت، بەڵام لە بنەڕەتدا وەك ستراكتۆرێكی كۆمەڵایەتی-مێژوویی-كولتووری دەمێنێتەوە و كۆمەڵە دامەزراوەیەكی كۆمەڵایەتی بەرهەمی دێننەوە.

بۆردیۆ پێی وایە كە كۆمەڵگەكانی دەریای ناوەڕاست هەمان تێڕوانینیان بۆ هەردوو رەگەز هەیە، ئەوان پیاو بەوە دادەنێن كە باڵادەستی هەموو شتەكانە، كۆمەڵگەی خێڵەكی تێڕوانینی فالۆ نێرگسی و كۆسمۆلۆجیای ئەندرۆسەنترالیی بەسەریدا زاڵە، ئەم تێڕوانینە وەك پێشتر ئاماژەمان پێ دا، تێڕوانینێكی هاوبەشە لە نێوان سەرجەم كۆمەڵگەكانی دەریای سپیی ناوەڕاست، بەڵام لە كۆمەڵگەیەكەوە بۆ یەكێكی تر جیاوازە.

بۆردیۆ لە بەراوردكردنی نێوان كۆمەڵگە خێڵەكییەكاندا پێی وایە كە ئەوەی وەك سیستەمێكی سروشتیی شتەكان بۆ خێڵەكییەكان دەردەكەوێت لە بنەڕەتدا ستراكتۆری كۆمەڵایەتییە و كار دەكات بۆ پارێزگاریكردن لە هەژموونی نێرسالاریی كە مۆركیی گەردوونی پێوەیە و بە سروشتی هاتووەتە ئاراوە، بەمەش گومان لە خۆی دوور دەخاتەوە وەك ستراكتۆری مێژوویی-كولتووری- كۆمەڵایەتی كە رەنگە گۆڕانكاریی بەسەردا بێت. 

دوای ئەمە بۆردیۆ دەچێتە سەر شرۆڤەكردنی جەستە لەناو كۆمەڵگەی خێڵەكیدا وەك ستراكتۆری مێژوویی- كولتووری- كۆمەڵایەتی كە رەنگدانەوەی هەژموونی نێرسالارییە لەناو خودی كۆمەڵگەی خێڵەكیدا لە روانگەی جیاوازییەكانی فیزیۆلۆجی كە تێیدا پۆلێنكردنێكی ستەمكاریی جەستەیی دەخوڵقێت و دەبێتە هۆی فراوانكردنی جیاوازییە سۆسیۆكولتوورییەكانی نێوان نێر و مێ. لە میانی خشتەیەكدا بۆردیۆ دووپاتی دەكاتەوە كە ئەوەی ئەرێنییە پێوەستە بە جەستەی نێرەوە، بەڵام نەرێنییەكە پێوەستە بە جەستەی مێوە، ئەم خەسڵەتە جیاوازەی نێر كە بە ئایدیۆلۆجیی كولتووریی نێرسالاری پشتگیری لێكراوە لە میانی جەستەوە سەرهەڵدەدات و دواتر لە رەفتار و چالاكییەكانیدا رەنگ دەداتەوە. چونكە جەستە دەكەوێتە بەر كاریگەریی دەستەمۆی كۆمەڵایەتی تا دواتر ناسنامەی رەگەزەكە وەردەگرێت. بۆردیۆ لەم رووەوە دەڵێت:

لە روانگەی ئەو پێشەكییەدا دەكرێ بڵێین كە جەستە ستراكتۆرێكی كۆمەڵایەتی بیناكراوە، واتا دەرئەنجامی دیرۆكێكی دێرینی پەروەردەی كۆمەڵایەتییە، هەروەها ستراكتۆرێكی كۆمەڵایەتیی پەیكەربەندە واتا هەر جەستەیە كە رەفتار و چالاكییەكانمان رێكدەخات.

ئەم دوو لایەنەی بەرامبەر یەك لە بیركردنەوە و تێڕوانین بۆ گەردوون، بنیادی كۆمەڵگە پێك دێنێت، هەروەها ژیانی رەگەزایەتیش بەش بەحاڵی خۆی دەكەوێتە ژێر كاریگەریی دابەشبوونی نایەكسانی نێوان هەردوو رەگەز. ئەمەش لەمیانی خشتەیەكدا بەجەستە دەبێت، ئەم پۆلێنكردنە رەگەزییە وەك شتێكی سروشتی و بەدیهی سەیر دەكرێت، بە هەمانشێوەی سێكسكردنی نێوان پیاو و ژن كە دەبینین پیاوەكە لەسەر ژنەكە رادەكشێت، ئەمەش شتێكی سروشتییە و پێویستە رێزی لێ بگیرێت. لەمبارەیەوە بۆردیۆ دەڵێت: بەم شتە پێوەندییە كۆمەڵایەتییەكان لەوانەش پێوەندیی سێكسی وەك سەرنجمان داوە، بریتییە لە پێوەندیی هەژموونی، كە پیاو لەمەدا باڵادەستە و ژنیش دەكەوێتە ژێر ئەو باڵادەستییەی پیاو. 

ئەوەی باسمان كرد لەوەدا كورت دەكرێتەوە كە بیرۆكەیەكی سەرەكی هەیە ئەویش ئەوەیە كە كۆمەڵگە پیاو و ژن بەرهەم دێنێت، هەر رەگەزێكیش رێڕەوی خۆی دیاری دەكات و خاوەن رەفتار و هەڵسوكەوتی خۆیەتی، بۆیە پیاو هەمیشە شانازی بە توانای پیاوەتی و ركابەری و هێز و خۆسەپاندنەوە دەكات، بەڵام ژن پێویستە ملكەچ و گوێڕایەڵی هەژموونی نێرسالاری بێت، لای بۆردیۆ ژن بەشدارە لە بەرهەمهێنانی ئەو هەژموونییەی پیاو، چونكە ئەوان بەبێ ئاگا و لە میانی پەروەردەكردنی نەوەكان درێژە بەم باڵادەستییە دەدەن.  

ئەم راهێنانە جەستەیییە و لەپاڵ خوڵقاندنی پیاوی باڵادەست و ژنی ژێر ئەم باڵادەستییە تا رادەیەك جۆرە هەستكردنێك بەكەمایەتی لای ژن دێنێتە ئاراوە، بۆیە دەبینین هەندێ جار ژن پیاوی كورتەباڵا یان لەخۆی بچووكتر قبووڵ ناكات. 

بۆردیۆ پێی وایە كە ژنان رۆڵی گەورە لە بەئابووریكردنی ماڵ و موڵكدا دەبینن، ئەوان هەوڵ دەدەن ئەو ئابوورییە زیاتر بخەنەڕوو لە میانی هاوكاریی پیاوان، بەڵام لەبەر ئەوەی هەمیشە حەز بە دانیشتنی ماڵەوە دەكەن و پیاوانیش زیاتر لە دەرەوە خەریكی كاسبی و نان پەیداكردنن، بۆیە پیاوان ئەو بەخت و چانسەیان پێ بڕاوە كە هەر خۆیان كۆنتڕۆڵی لایەنە ئابوورییەكە بكەن. 

لەبەر ئەوەی هەژموونی نێرسالاری كولتوور و پیادەكردنێكی گەردوونییە، بۆیە بۆردیۆ ناچار بوو بیر بكاتەوە بە نەستێكی هاوبەشی مۆركایەتیی كۆن، چونكە پێی وایە ئەو هەژموونییە نێرینەیە هەروەك ئاماژەی پێ كرا رەگ لە ناخی نەستی كۆمەڵایەتی- سیاسی تەنانەت زانستیش دادەكوتێ و دەچەسپێ لە میانی راهێنان و دەستەمۆكردنی جەستەدا. 

بۆردیۆ لەم بەشەدا زیاتر دووپات لە چەمكی (چاوەڕوانییە كۆمەڵایەتییەكان) دەكاتەوە كە هەندێ شت بە راست و سروشتی دادەنێت و هەندێكی تریش رەت دەكاتەوە، كۆمەڵگە بۆ هەر رەگەزێك رێڕەو و رێباز دەستنیشان دەكات، بە تایبەتی كاتێ هەندێ پۆست و كاروبار بۆ ژنان دادەنێت كە دەبێ هەمیشە پاشكۆ یان لەژێر فەرمانی پیاودا بن، واتا هەر كارێكی بەهادار لەناو كۆمەڵگەدا كە چ بە رێكەوت بێت یان بە بەرنامە بێت، ئەوا پشكی پیاوە، بەڵام ژنان تەنیا پۆستی سووك و كەمبەهایان پێ دەدرێت كە زۆربەی جار هەر دەبێ سەر بە پیاوان بێت، نێرسالاری بەنیسبەت بۆردیۆ گوزارشت لە خۆی دەكات وەك جۆرێك لە شەرەف و خانەدانی و پیرۆزی، بۆیە هەر شتێك پێوەست بێت بە پیاوەوە، ئەوا لە رووی كۆمەڵایەتیشەوە هەر پیرۆزە، بۆ نموونە، هەندێ پیشە هەن كە ژنان دەیانكرد، بەڵام وەك كارێكی گرنگ سەیر نەدەكران تەنیا ئەگەر پیاویش بەشدارییان لەگەڵدا بكردانایە، چونكە ئاسایییە ژن لە ناو چێشتخانەی ماڵدا كار بكات، بەڵام ئەگەر پیاویش هاتە ناو ئەو كارە، ئەوا دیارە كارەكە زیاتر سەردەگرێت یان ئەنجامی باشی لێ دەكەوێتەوە.     

لەم بەشەدا بۆردیۆ بە شێوەیەكی زۆرتر پشت بە نووسەری (چوون بەرەو سێدارە)  دەبەستێت بەمەبەستی دەرخستنی ئاستی مەینەتیی پیاوان لە گەڕان بەدوای ددان پێدانیان بە پیاوەتیی خۆیان و ئەستەمییەكانی ژیانی ژنان لە رووی دروستكردنی مێردی باڵادەست و هەژموونگەرادا. بۆردیۆ پێی وایە كە هەموو شتێك لە كۆمەڵگەدا دەگۆڕێت تەنیا ستراكتۆریی رەگەزی نەبێت، كە هەمیشە پارێزگاری لە سەقامگیری و بەردەوامیی خۆیان دەكەن، كە ئەمەش پێوەندیی نییە بە سیستەمی چەقبەستووی سروشتی كە ناكرێ بگۆڕێت، بەڵام بەرهەمی بنیادنانی هەیكەلبەندیی هەژموونی نێرینەیە، كە كۆمەڵێك دامەزراوە بەشداریی لە بەردەوامبوون و بەرهەمهێنانەوەیدا دەكەن، وەك خێزان كە هەردەم لە دابەشكردنی ئیش و كاردا كوڕەكان لە كچەكان جودا دەكاتەوە و بەهەمانشێوەش كەنیسە كە دووپات دەكاتەوە لەسەر هێز و توانای نێرینە و دەوڵەتیش هەر نێرینە بەپەسەندتر لە ژن دەزانێت.

پوختەی قسەكە ئەوەیە كە كۆمەڵگە بەپێی بۆردۆ هەموو پێكهاتەكانی بەیەكەوە كار دەكەن بۆ هاندان و پشتیوانیكردن و بەرهەمهێنانی هەژموونی نێرینە، بۆیە ئەو داوا لە رێكخراوەكانی ژنان دەكات ئاگایان لەم دیاردەیە بێت و بە تەنیا پشت بە خێزان نەبەستن كە هەر خێزانە ئەم هەژموونییە نێرینەیە بەرهەم دێنێت. بۆیە هەر لەم روانگەوە ئەو نووسەرە پێی وایە كە هەرچەندە ژنان لەمیانی رێكخراو و دامەزراوەكانی ژنان توانیویانە تا رادەیەك جیاوازییەكە كەمتر بكەنەوە، بەڵام ئەوان كاتێ خوێندن تەواو دەكەن و بڕوانامەی باڵا وەردەگرن یەكسەر لە هەندێ پۆست و شوێن و پێگەی سادە كار دەكەن كە دیسانەوە هەژموونییەكەی نێرینەیان بەسەردا زاڵ دەبێت و ناتوانن خۆیان لە جوغزی ئەم باڵادەستییەی پیاو رزگار بكەن.

لە كۆتادا دەڵێین كە هەژموونی نێرسالاری خەسڵەتێكی رەگاژۆی گەردوونییە لە نەستی تاكەكاندا هەیە، هەرچەندە ئەو هەژموونییە وەك دەرهاویشتەیەكی سروشتی خۆی دەنوێنێت، بەڵام لە بنەڕەتدا وەك ستراكتۆرێكی كۆمەڵایەتی-مێژوویی-كولتووری دەمێنێتەوە و كۆمەڵە دامەزراوەیەكی كۆمەڵایەتی بەرهەمی دێننەوە. هاوكات كۆمەڵگە پیاو و ژن بەرهەم دێنێت، هەر رەگەزێكیش رێڕەوی خۆی دیاری دەكات و خاوەن رەفتار و هەڵسوكەوتی خۆیەتی، بۆیە پیاو هەمیشە شانازی بە توانای پیاوەتی و ركابەری و هێز و خۆسەپاندنەوە دەكات، بەڵام ژن ملكەچ و گوێڕایەڵی هەژموونی نێرسالاری دەبێت.

--------------------------------------------------

پییەر بۆردیۆ: (1930 –2002) زانایەكی ناسراوی سۆسیۆلۆجیی چالاك و زانایەكی بەتوانا و كاریگەری ژیانی كولتوور و فیكریی فڕەنسییە، پتر لە 30 كتێبی بەچاپ گەیاندووە و سەدان  وتار و توێژینەوەی بڵاو كردووەتەوە كە بۆ چەندان زمانی جیهانی هاتوونەتە وەرگێڕان.

ژێدەر:

 1- قرا‌وە- فی- كتاب-الهیمنە الذكوریە- بییربوردیو  wordpress.com

2- محاولە فی الهیمنە الذكوریە- بییر بوردیو-  www.m.ahewar.org