شەفیق بانیشاری
چوار ساڵە بەشێكی زۆری خەڵك و لایەنە سیاسییەكان چاویان لەسەر هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانە، هەندێك لە حزبە سیاسییەكان ئەسپی خۆیان تاو دابوو لە بەكارهێنانی هەموو ئامرازەكانی بانگەشەی پێشووەخت تا ئاستی چەواشەكاری و گرژی و ئاڵۆزی لەپێناو پێكانی ئامانجەكەیان كە ڕۆژی 30ی ئەیلوول بوو، بەڵام بۆ هەندێ لایەن "لەبری ڕیش، سمێڵیان نایە بانی".
ئەگەر گوزەرێك بە ئەنجامی سەرەتایی هەڵبژاردنی 30 ئەیلوولدا بكەین و خوێندنەوەیەكی بۆ بكەین، دەبینین بە پێچەوانەی پێشبینی و چاوەڕوانییەكانی خەڵك و حزبەكان، بەتایبەت لە دەڤەری سلێمانی، پارتی دیموكراتی كوردستان لە ڕیزبەندی یەكەمدایە و زۆرینەی دەنگەكان بۆ پارتی بوون، ئەگەر بەپێی لێكدانەوەكانی دژ بە پارتی بێت، دەبوو پارتی لە ڕیزبەندی سێیەم بێت چونكە سەرمەشقی ڕیفراندۆم بوو و بەرپرسیارێتیی تەنگژەی سیاسی و دارایشی لە ئەستۆ بوو، بەڵام راستییەكەی زۆربەی خوێندنەوەكان بە دیدێكی بوغزاوی دەهاتنە دەربڕین و دەبینران، ئەگەرنا بەشداریی كارای پارتی لە ئەنجامدانی ڕیفراندۆم، هۆی سەرەكی زیادبوونی دەنگی ئەو حزبەیە، چونكە زۆرینەی خەڵكی كوردستان تینووی سەربەخۆیی بوون و ڕیفراندۆمیش هەنگاوێك بوو بەرەو سەربەخۆیی، بەكرداریش دەركەوت خۆ ئەگەر حزبە ڕكابەرەكانی تر پێش پارتی بكەوتنایە و ئەو بوارەیان نەدایە بە پارتی كە سەرمەشقی ریفراندۆم بێت، بەدڵنیایییەوە بەشێكی ئەو دەنگانەی پارتییان بۆ خۆیان دەبرد.
جگە لەوەی ئیدارەی ژێر دەسەڵاتی پارتی لە خزمەتگوزاریدا گەلێك لە پێش ناوچەكانی تری كوردستانەوەیە، بە كردەوە لە دوو پارێزگای هەولێر و دهۆك دەسەڵاتی تەواوی هەیە و لە ڕووی خزمەتگوزارییەوە هاووڵاتییانی لێی ڕازین، ئەمەش هۆیەكی تری ئەو سەركەوتنەیە كە وای كردووە دەنگدەر دەنگیان پێ بدا.
لەبارەی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانەوە، ئەوەی لە بەرچاوە، دۆخی ئێستەی یەكێتی لە هەموو كات تۆكمەترە، چارەسەركردن یان سەرنانەوەی كێشە ناوخۆیییەكان و كاندیدكردنی قوباد تاڵەبانی كە كوڕی مام جەلالە، بەجۆش و خرۆش لەگەڵ لایەنگران و ئەوانەی مەیلی یەكێتییان هەبوو، لەلایەكی ترەوە لاوازبوونی گۆڕان و بوونی كێشەی ناوخۆیی لەو بزووتنەوەدا و خۆبەدەستەوەدانی بەرهەم ساڵح بۆ ناو یەكێتی و جێهێشتنی هاوپەیمانی، كە هەردووكیان لە هەناوی یەكێتییەوە دەرچووبوون، بووە هۆی ئەوەی دەنگیان بۆ یەكێتی بێت و ئەوانەیشی لە یەكێتی زویر بوون، دەنگەكەیان بگەڕێننەوە.
ئەگەر تەماشایەكی گۆڕان بكەین، دەنگەكانی بە ڕێژەیەك دابەزیوون، نەك لە چاوەڕانی گۆڕانخوازاندا نەبوو، بەڵكو زۆر لە خوار ئاستی چاوەڕوانی ئەوانەوەیە. راستییەكەی بۆ ئێمەومانان كە بێ لایەنانە دۆخەكە دەبینین، دابەزینی دەنگی گۆڕان ڕوون بوو، كەمكردنی ژمارەی كورسییەكانی لە پەرلەمانی كوردستان چاوەڕوانكراو بوو، چونكە گۆڕان لە چوار ساڵی رابردوودا لە ئۆپۆزسیۆنێكی زۆر ناڕازییەوە بەشێوەیەكی خێرا بەشداری پێكهێنانی كابینەی هەشتەمی حكوومەتی هەرێمی كرد، لە كاتێكدا ئەندامەكانی ئەو زووتنەوە ئاراستەی رەخنە و ئۆپۆزسیۆنییان دەویست، نەك گۆڕان بەشداری بكات لەگەڵ پارتی و یەكێتی لە حكوومەتدا. دواتریش هەر بە ناڕوونی مانەوە لە حكوومەت و پەرلەمان و زۆر كێشەیان دروست كرد كە خەڵك باجەكەی دا.
لاوازیی ئەدای ئەو كابینە و تووشبوونی بە تەنگژەی دارایی قووڵ كە لە چاوەڕوانی دەنگدەرانی گۆڕاندا نەبوو، لەوكاتە بەڵێنی گەورەیان دا بە هاووڵاتییان و دەركەوت بۆیان جێبەجێ ناكرێ، هاتن كێشەیان لە پەرلەمانی كوردستان دروست كرد، لە دۆخێكدا كە وڵات لە شەڕدا بوو، خەڵك ئاستی داواكاری دابەزیبوو بۆ تەنیا مانەوەی بە ئارامی و دووركەوتنەوەی لە مەرتسییەكانی داعش، بوو بە خەمێك كە دەنگدەر هەڵیگرت بۆ ئەم هەڵبژاردنە و تۆڵەی كردەوە.
بەڵام ئەوە هەموو هۆكارەكان نین، دروستبوونی كێشەی ناوخۆیی لە بزووتنەوەكەدا و زیادبوونی دەنگی ناڕەزایی لەناو گەنجانی گردەكە بەرانبەر تیمی سەركردایەتیی گۆڕان، هەروەها گۆڕان لە چوار ساڵی رابردوودا كە ماوەیەكی سەخت و پڕ هەستیاریی بوو بۆ كوردستان، ئەم بزووتنەوە جەماوەرییە لەو پرسە نیشتمانیانەدا سیاسەتێكی ناڕوونی هەبوو، بەتایبەت لە ڕیفراندۆم كە لەگەڵیدا نەبوون تا رۆژی ئەنجامدانی پرۆسەكە كە شەرمنانە دەنگدەرەكانیان سەرپشك كرد.
هەرچەند راستییەكەی زۆرینەی گۆڕانخوازەكان بەشداری ڕیفراندۆمیان نەكرد، ئەوەش هۆكارێكە بۆ دووركەوتنەوەی ئەو گۆڕانخوازانەی هەستی نەتەوەیییان زاڵە، دەنگەكانیان نەدەن بە گۆڕان یان بەشداری دەنگدان نەكەن.
هەرچی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستانە، ئەوەی ڕوونە لە چوار ساڵی رابردوودا تەواوی هەڵوێستەكانی لە تەك خواستی ئەو شەقامە نەبوو كە زۆرینەی دەنگدەری هەیە، لە هەولێر هەڵوێستێكی هەبوو و لە سلێمانیش هەڵوێستێك كە هەردوو هەڵوێستەكەی جیاواز بوون لە یەكتر، ئەگەرچی یەكگرتوو هاوپەیمانێتی ئیسلامیشی پێكهێنا بۆ پەرلەمانی كوردستان، بەڵام نەبوونی ستراتیجێكی سیاسیی ڕێك، وای كرد كە لە جیاتی زیادكردنی دەنگەكانیان، دەنگیان كەم بكاتەوە.
لە تەنیشت یەكگرتووەوە، كۆمەڵی ئیسلامی لێزانانە لە هەندێ بابەتی چارەنووسسازدا بڕیاری خێرا و دژ بە ویستی دەسەڵاتی دەدا، ئەگەرچی وەك خۆیان دەڵێن دەنگیان كەم هێناوە لەوەی چاوەڕوانیان دەكرد، بەڵام بەشێكی دەنگدەرانی یەكگرتوو كە وابەستەی ڕێكخستنی یەكگرتوو نین و وابەستەی ئاینن، دەنگیان بە كۆمەڵ دا. لەلایەكی تریشەوە هاوهەڵوێستی دەنگی ناڕەزایی كۆمەڵ لە تەك گۆڕان، وایكرد كە بەشێك لە دەنگدەرانی گۆڕان ببات بۆ خۆی.
هەرچی لەبارەی حزبەكانی تریشەوەیە، ڕوونە كە ئەوان چەند ساڵە خیتابێكی ڕوون و هاوتەریبیان نییە لەگەڵ ئەو ژینگەیەی كە دەنگدەریان تێدایە و شوێنكەوتەی ستراتیجی پارتی و یەكێتین، خۆئەگەر وا نەبێت، حزبێكی وەك شیوعی یان سۆسیالست بەو هەموو خەبات و قوربانیدانەوە، چۆن دەبێ متمانەی دەنگی كورسییەكی پەرلەمان بەدەست نەهێنن؟ ئەگەر نەبوونی ستراتیجێكی ڕوون و ڕاگەیاندنێكی بەهێز نەبێت، چ لۆجیكە سۆسیالست سكرتێرەكەی لە چوار ساڵی رابردوودا لە بەرەكانی شەڕی دژبە داعش بووە، چۆن 20 هەزار دەنگ ناهێنێت؟ بۆیە ڕوونە كە هەڵوێستی سۆسیالست لە ژینگەیەكدایە كە پێچەوانەی خواستی هەوادارانیەتی.
خاڵی كۆتا ئەوەیە لەو دەڤەرەی زۆرینەی دەنگدەری ئەو حزبانە دەنگیان دابەزیوە، ڕێژەی بەشداری دەنگدەر زۆر كەم بووە، بۆ نموونە لە سلێمانی كە گۆڕان و یەكگرتوو دەنگیان زۆرە، ڕێژەی بەشداری نەكردن لە نیوەدایە، ئەوەش وا دەكات دەنگدەری بێلایەن كە پێشتر دەنگی بەوان داوە، دەنگ نەدات، چونكە چوار ساڵی رابردوو هەڵسەنگاندنی بۆ ئەو حزبانە كردووە كە جێی ئومێد بوون و لە بەرانبەردا دەنگدەرانی پارتی و یەكێتی بە گڕوتین و جۆش و خرۆشەوە بەشداری پرۆسەی دەنگدانیان كردووە، ئەوەش وای كرد كە پارتی و یەكێتی دەنگەكانیان زیاد بكات و ئەوانی تر دەنگیان زۆر كەم بكات.