جۆن ستیوارت میل یەكێك لە پێشڕەوانی بیری لیبراڵیزمی رۆژئاواییە، ئەم بیرۆكەیەی لە بەرئەنجامی لێكۆڵینەوە لە رەهەندە كۆمەڵایەتییەكانی پشتی جەنگ داهێنا. ئەمە كارێكی وای كرد سیستمی لیبراڵیزمی رۆژئاوایی هەنگاوی قورستر هەڵبێنێ بەرەو ئازادیی رەهاتر لەوەی تاكەكان تەنیا لە چوارچێوەی ویستی خۆیاندا مومارەسەی دەكەن، چونكە یەكێك لە دەرهاویشتەكان پێوەندیی تاك پێوەندی بە كۆمەڵگەوە هەیە، تا ئەوكاتەی شێوازەكەی بە نهێنی دەمێنێتەوە.
ئەو ئازادییەیە وەك بەخشش لەلایەن گشتەوە دراوە بە تاك، وەختێك ویستی ئازادی ئاشكرابوو بۆ كۆمەڵگە كە لەسەر یەك خاڵی گشتگیر رێككەوتنیان هەیە، تاك تەریك و نامۆ دەبێت لەناو ئەو گشتە زاڵمەی هەمیشە خەون بە جەنگەوە دەبینێ، لێرەوە مەرجەكانی دۆستایەتی لەژێر كاریگەری و كارتێكەری ستەمكاری فراوانتر و خراپتر دەبێت، چونكە تاك لێرەدا تەنیا ویستی ژیان نییە بەتەنیا، بەڵكو حاڵەتێكی یاخیگەرییە و هەڵاتنە لە رەفتارە تاكستایلەكان كە هەموو حەزەكانیان لە جەنگدا كۆ كردووەتەوە.
ئەم جەنگە نەبڕاوانەی ئەمدواییە گرفتی هەرە گەورەی تاكەكانە، چونكە ناچار كراون ئەم هەڵبژاردنە وەك خراپتر هەڵبژێرن، لەوەی خراپترین چاوەڕێی دەكات.
ئەوەی پێویستی بە بەڵگە هەیە بۆ ویستی تاكێتی و یاخیبوون لە ستەمی كۆمەڵگە و رێكخەرانی جەنگ، بەر لە هەر شتێك ئەوەیە بەرژەوەندییەكانی گشت دەخاتە ژێر پرسیاری شەرمهێنەرەوە، پرسیارگەلێك كە شایستەی سزان و دەرچوونە لە رای گشتی كە بۆچوونێكی زۆرەملێیە، فەزایەك كە تاك نەیگەرەكە و بە زۆر لەژێر كاریگەری گوتاری كۆمەڵایەتیدا ناچار بكرێت بچێتە دۆخی حەماسییەوە، ئەمە سەركوتێكی ناڕاستەوخۆی سیاسییە لە رێی ژیانی كۆمەڵایەتییەوە، لێرەوە تاك ناچار دەكرێت بخرێتە ژێر كۆنتڕۆڵی یاسا كە هەموو لەسەری رێككەوتوون.
یاسایەك كە هیچ كۆنتڕۆڵێك نەیگرێتەوە، بەڵكو تەجنیدی سەربازی و حەماسەتی شۆڕشگێڕێتی بیگرێتەوە، یان لەژێر كاریگەری چەمكە كارتێكەرەكانی وەك ئەخلاق و پاراستنی دەوڵەت و نەتەوە و مەزەو و هتد، بەو مانایەی وەك ئەلتەرناتیڤێك بۆ دیاریكردنی ئەرك و ماف، لە كاتێكدا تاك هەر لە سەرەتاوە وەك خۆناسینێك بۆ خۆی و دووركەوتنەوە لە كۆمەڵگە و سزا ناڕاستەوخۆكانی كە هەندێك جار بەناوی نیشتمان و نەتەوەوە دەكرێت، سزایەكی ترسناكترە لە تاوانی كوشتن، چونكە لەم حاڵەتەدا تاك لە یاسا و عورفی كۆمەڵایەتی و تەنانەت لە ئاینیش یاخی دەبێت، وەك چۆن نیكۆس كازانتزاكی و سێرگی یەسەنین و سارتەر و كامۆ، لە ئایدیۆلۆجیایش یاخی بوون، لەناو عەرەبیش ئەبو عەلای مەعری و لەناو فارس خەیام یاخی بوو، هەم لە ئاین و هەم لە گوتارێك كە گشت بڕوایان پێی هەبوو و خستیانە ژێر پاراستنی بەرژەوەندییەكانیانەوە.
پاراستنی ئازادی كە بە قوربانی گیانی و رۆحی بەدەست هاتووە، ئەركێكی زۆر قورستر و بەنرخترە لە ئازادی خۆی كە تاك لە دەرەوەی هاوكێشەی سیاسی یەكێك لە ویستە سەرەكییەكانیەتی، بۆ نموونە لەبەرچاوگرتنی ئەو شتانەی ویژدان وەك پرەنسیپ بەكار دەهێنرێت، یان ئازادی بیركردنەوەی لۆجیكی و ئازادی زەوق و چێژوەرگرتن لە ستایلی ژیان، رەتكردنەوەی خراپەكاری، وەختێك گشت واتە كۆمەڵگە لەسەر ئەو رەفتارە رێككەوتوون بۆ ویستێكی سیاسی یان بەرژەوەندی كۆمپانیاكان، هەموو ئەمانە جۆرێكن لە پرنسیپی ئاینی و هزری كە خزمەتی سیاسەتی دەوڵەت و حكوومەت دەكەن، بەبێ ئەم بیركردنەوە قووڵە ئازادی تاك مانایەكی نامێنێت و بەهایشی نامێنێ كە ئێستە تاكی كورد لەم دۆخەدا دەژی، چونكە ئەو ویستە بە كردەنی ناكرێت و بە فەزایەكی تری خوڵقێنراو و داپۆشراوە.
وەختێك بەكردەنی ناكرێت، ئیتر خۆ جیاكردنەوە لە كۆمەڵگە، لە فۆڕمێك بەولاوە هیچی تر نییە كە تەنیا لە گازینۆ و بێكاری و شەونخوونی گرووپی بێ شوناسدا دەنگی هەیە. ئەمەیش تەنیا فۆڕمە و فۆڕمیش شایستەی وەسفی هەمیشەیی نییە. واتە ناتوانین بۆ هەمیشە شانازی بەو فۆڕمەوە بكەین كە هیچ ستراتیجێكی نییە و خراوەتە دەرەوەی یاسا و عورفی كۆمەڵایەتییەوە. چونكە لەگەڵ سەرهەڵدانی فۆڕمێكی تر وەك ئەڵتەرناتیڤ، ئەو فۆڕمە كاڵ دەبێتەوە و باوی نامێنێ، وەك ئەو فۆڕمە تاكێتییەی ئێستە لە كوردستان و ناوچەكە بەگشتی هەیە، تاكی خستووەتە دۆخێكەوە كە بڕوایەكی ئایدیایی بۆ ببێتە بڕوا و عەقیدەی سیاسی.
بەبێ شارەزابوون لە ئاین و پێكەوژیانی هەموو پێكهاتەكان و فكر و فەلسەفەی كۆن و جیاوازییەكانی و ئابووری و كۆمەڵناسی و بازاڕ و كاڵا كە مرۆڤ دوا كاڵای بە نرخی ئێستەی تەواوی سیستمەكانە، چەمكی ئازادی و ژیانی ئازادانە، هیچ مانایەكی نییە، تا هەموو تاكەكان پاڵ پێوە بنێت ئەو ژیانە هەڵبژێرن، چونكە ئەركێكی قورس دەبێت و لە توانای ئەوانەدا نابێت كە تەنیا بە قسە ئەو ویستەیان هەیە، ئەوانەیش كە لە جەوهەرێكی نزمدا و لە فۆڕمێكی باڵادا خۆیان دەنوێنن، جگە لە گەڕانەوە بەدەستێكی بەتاڵ و پەشیمانبوونەوە، هیچ شتێكی تر بەرهەم ناهێنن.
ئەمە حاڵەتە، سەرەنجام دەبێتە مایەی نائومێدبوون لە هەموو بیرۆكەكانی تر كە ژیانی پێ رازی دەكرێت، لێرەوە گشت، تاك ناچار دەكات بچێتە دۆخی جەنگێكی هەمیشەییەوە، وەك چۆن ئەو جەنگانەی لە بری سەرۆك مەزەو و سەرۆك خێڵ و سەرۆك كەمینەكان نوێنەرایەتی دەكەن لە دوورەوە، جەنگی نێوان ئەو كەمینە و خێڵانە كە مێژوو دەیگێڕێتەوە، تاكەكان باجەكەیان داوە، بۆیە تاك بەبێ ئەوەی مەعریفەی هەبێت، هەمیشە لە جەنگدایە.