ئەمە ئەو پرسیارە زیندووەیە كە هەم شیعە و هەم سوننەكانیش بە گومانەوە وەڵامی دەدەنەوە، بەڵام تا عێراق لەلایەن هێزێكی ئاینیی مەزەوییەوە حوكم بكرێت، هیچ مانایەكی دەوڵەتی بۆ نەتەوەی جیاوازی وەك كورد و عیلمانییەكان نابێت. پرسیارەكە ئەوەیە، عێراق خاوەنی چ سیستمێكە و چۆن دابەش بووە بەسەر بەرەی شیعی و سوننی و بۆچی شیعە كراوە بە گرووپی سەردەستی هەموو هێزە سیاسییەكان؟ چونكە هێشتا وەك هاوكێشە لە ئاستی نێودەوڵەتیدا، دیار نییە شیعە بە كام ئاراستەی سیاسیدا نیازیان هەیە سیستمێك بۆ عێراق دیاری بكەن، ئایا نموونەیەكی تری ئێران دەبن، یان ئەوەی بەریتانیا و ئەمەریكا گەرەكیانە؟.
دوای هاتنی داعش و گۆڕینی جیۆگرافیای سیاسی لەگەڵ كوردستان، پرسی هەڵبژاردن سەریهەڵدا و جەنگە نادیارەكە هاتە پێشەوە بۆ زیندووكردنەوەی عێراق وەك ئەزموونێكی نوێ، بەڵام لە سەرەتاوە شیعەگەرێتی كرا بە باو تا رەگوڕیشەی بە یەكجاری دابكوتێت و كوردیش وەك پاشكۆی سیاسیی عێراق بمێنێتەوە، ئەوان نەیانزانی تەمەنی ئەم جۆرە سیاسەتە كە موڵكی خۆیان نییە و دیاردەیەكی قبووڵكراو نییە، هەم كورتە و هەم لێدانە لە شكۆی ئاین و مەزەوەكانی تر. بۆیە بە نادیاری مایەوە، تا ئەو رۆژەی خۆپێشاندانی گەنجانی عێراق لە هەموو شارەكانەوە دەستی پێ كرد، ئامانجیشیان لێدان بوو لە رەگوڕیشەی مەزەوگەرایی كە ئێران پێشڕەوایەتی دەكات.
بەڵام هێشتا ئەو پرسیارە بە زیندوویی ماوەتەوە، دوای ئەم چەند قۆناغە و ئەم دۆخە نادیارە، ئەم عێراقە بۆ كێیە؟ وەڵامەكەیشی نادیارە، چونكە عێراق هەڵگری شوناسێكی روون نییە، بەڵام مانای ئەوەش نییە تەنگژەی خاوەندارێتی دەوڵەتەكە تاسەر بێت، ئەگەر بە فۆڕمیش بێت ئایدیایەكی سیاسی دەكەن بە خاوەنی، وەك چۆن وڵاتانی عەرەبییان پارچە پارچە كرد و فۆڕمێكیان پێ بەخشی، تا ئێستە هیچ بژاردەیەك لە بەردەستدا نییە.
لەبارەی ئەوەیش كە ئایا عێراقی نوێ، عیلمانی دەبێ یان بەو شوناسە ئاینییەوە دەمێنێتەوە؟ لەو بڕوایەدام ئەمە ئێستە دوا وێستگەی دەسەڵاتی مەزەوگەرایی و ئاینیی بێت، ئەوەشی بەناوی گەرای شیعەگەرێتی و سوننەگەرێتییەوە دەمێنێ، جگە لە هەناسەیەكی سیاسی بۆ بەشێك لەو گرووپانە بە فۆڕمێكی تر، هیچی تر نابێت و گوتاری نیشتمانی دەبێتە گوتاری سیاسی و كۆمەڵایەتی.
ئەوەی ئێستە ئەلتەرناتیڤی بەردەستە بۆ وەرگرتنەوەی كەسایەتیی سیاسیی دەوڵەتەكە، پێدانەوەی شوناسی نیشتمانییە لەلایەن هێزە نێودەوڵەتییەكانەوە بۆ خەڵكی عێراق، ئەم بابەتە لە فەزای گشتی و دۆخە سیاسییەكەدا دەردەكەوێت، كاتێك دەبینین خۆپێشاندەران بەو نەغمەیە گوتاری نادیار بەیان دەكەن، سا با ئەو گوتارە سیناریۆی داڕێژراوی دەرەوەی وڵات بێت، یان پەرچەكردار و تاقیكردنەوەی تاڵی خەڵكی عێراق بێت كە بە راستیانە.
من پێشتریش ئەوەم نووسیوە كە هیچ كات درەنگ نییە بۆ دامەزراندنی بەرەیەكی عیلمانی كە دەست بۆ كارتی تری مۆدێرن ببەن و ئەو كەسایەتییە بۆ دەوڵەتەكە و تاكی عێراقی بگەڕێننەوە، ئەگەرنا بەشداریی هەر پرۆسەیەكی سیاسی، هیچ مانایەكی ئەرێنی سیاسی و مەدەنی نابێت و هیچ بەرهەمێكی بۆ ئایندەیەكی گەش تێدا بەدی ناكرێت، بەپێچەوانەوە جارێكی تر خۆئەزموونكردن دەبێت لە فەزایەكی تردا بەرەو ئەو ئاراستەیەی ویستی دەوڵەتەكە و گشت نییە.
لە هەموو حاڵەتێكدا، عێراق دەگەڕێتەوە باوەشی هاووڵاتییانی، ئەم ئەجێندایەش لەژێر سەری هێزە نێودەوڵەتییەكانە و هەر ئەوانیش دیاریی دەكەن، بەو پێیەی روونە عێراق و ناوچەكە بە گشتی موڵكی هاووڵاتی وڵاتەكان نین، چونكە دامەزراندنی دەوڵەت و پاراستنی سنووریان و مانەوەیان، بەدەست خەڵك و گرووپە سیاسییەكان نییە، ئەگەرنا هیچ هاووڵاتییەك لە هیچ كونجێكی دنیادا، قینی لە دەوڵەت و خاك و هاونیشتمانی تر نییە، بۆیە ئەوەی روو دەدات سیناریۆی سیاسییە و خەڵك بە كردەنیی دەكات، كەواتە دەبێت چاوەڕێی ئەجێندای نوێی نێودەوڵەتی بین بزانین بە چ ئاراستەیەك دەڕوات، بەڵام ئەوە روونە كە عێراقی ئایندە ئاینی و مەزەویی نابێت.