(بەشی یەكەم)
پێشدەستی و دەروازە…
گرووپەكانی فشار، ڕێكخراوی نوێ و هاوچەرخن، لەباری سەرهەڵدان و دەركەوتنیانەوە، ئەمەریكا بە تایبەتی و وڵاتانی ئەوروپا و ڕۆژئاوا بەگشتی، ئەو كێڵگە و زەوینە سیاسییانەن كە تێیاندا سەریان هەڵداوە و گۆڕەپانی فراوانی چالاكییەكانی ئەم گرووپانە بوونە.
مەبەستمان لەمە، گرووپەكانی فشارە نەك كۆمەڵە و گردبوونەوە ئاساییەكانی تر، كە ڕەگی قووڵی مێژووییان هەیە و لەگەڵ دەركەوتنی گرووپە مرۆییە سەرەتایی و دێرینەكانەوە دەركەوتوون و تەنانەت وەك هێزگەلی سیاسی، بەڵام جیاواز لەو گرووپە هاوچەرخانەی باسمان كردن و مەبەستی ئەم نووسینەن، ڕۆڵیان لە قۆناغە جیاوازەكانی ژیانی مرۆڤایەتیدا بینیوە. ئەمەش لەو ڕوانگەیەی كە گرووپی زۆر تایبەت و سنووردار بوونە و تەنیا بەرژەوەندیی ئابووری و داراییان، یان لە هەندێ حاڵەتدا بەرژەوەندیی خێزانییان بە ئامانج گرتووە.
لەم ڕووەوە (ڕۆلان مۆسینێ) كە وەك لێكۆڵەرێكی دیاری ئەم بوارە، لێكۆینەوە و بەدواداچوونی بۆ شارستانێتەكانی هەردوو سەدەی ١٧ و ١٨ كردووە، ئاماژە بە گرنگیی ئەو ڕۆڵە دەدات كە پیاوە خاوەن كار و سەرمایەدارە گەورەكان لە ئیتاڵیا و ئەڵمانیا بینیویانە. لەو ناوەشدا نموونە بە خێزانی (فۆگەر) لە (ئێكسبۆرگ) دێنێتەوە، كە بەهۆی ئەو دەسەڵاتە ئابووری و داراییەی هەیبووە و بەسەر خێزان و پادشا حوكمڕانەكاندا تەخشانی كردووە، هەروەها لە میانی هاوسەرگیریكردنیان لەگەڵ خێزانە پادشایەتییەكانی هەنگاریا لە ساڵی 1515، توانییان هەڵبژاردن و دیاریكردن و دانانی چاڕلی پێنجەم وەك ئیمپراتۆر لە ساڵی 1519 دا بسەپێنن. وەك چۆن لەباری داراییەوە پشتگیریی كورسیی پەیامبەری كرد و مافی وەرگرتنی باج و سەرانەی پاپایەتی لە زۆربەی وڵاتە ئەوروپییەكان پێ بەخشی.
هاوكات ئیمپراتۆریی ماكسیمیلیان لە ئیتاڵیا وەبەرهێنانی لە كانەكانی زیو و مسدا كە هی خۆی بوون، لەگەڵ مافی كۆكردنەوەی باجی داهاتی تاجی شاهانەی لە ئیسپانیا، بەو خێزانە دا. ئەمەش ڕاستیی ڕۆڵ و كاریگەری و ئەو كارانەمان بۆ ڕوون دەكاتەوە كە خێزانی ناوبراو (فۆگەر) لە مێژووی ئەوروپادا بینیویەتی و هەیبووە و ئەنجامی داون. هاوكات ئەمە نموونەیەكە لەسەر ئەوەی كە گرووپەكانی فشار بە لەبەرچاوگرتنی چین و پێكهاتە كۆمەڵایەتییەكەیان و ئەو بەرژەوەندییانەی نوێنەرایەتییان دەكەن، بە تەنیا ڕەنگ و جۆرێكەوە دەرناكەون، بەڵكو لە دەركەوتن و بوون و كاریگەرییان، هەروەها لە بەردەوامبوون و ئامانجەكانیان، لەگەڵ ڕێ و شێواز و ئامرازەكانی كاركردنیان جیاوازن.
گرووپەكانی فشار كامانەن؟
ڕەهەندێكی گرنگ و هەستیاریی ناو كایەی سیاسی هەر دەوڵەتێك لەم سەردەمانەدا كۆمەڵە و گرووپەكانی فشارن. بۆ ناسینەوەی ئەدگارەكانی ئەم گرووپانە و ئەو بنەمایانەی لەسەری دامەزراون، هەروەها لەگەڵ چیەتیی ئەو گرووپانە و ناوەڕۆك و ئەرك و ئامانجەكانیان، پێویست دەكات لە چەند لایەكەوە دەرگە بەسەر بابەتەكەدا بكەینەوە. بۆ ناسینەوەی چییەتیی گرووپەكانی فشاریش دەبێ لە دەریچەی جیاوازەوە بۆیان بچین و دووپات لەسەر چەند خاڵێكی گرنگ و جەوهەری بكەینەوە (پێناسەی چەمكەكە، جۆر و فۆڕمەكانی، جیاوازییەكانی لەگەڵ حزبەكان، خەسڵەت و تایبەتمەندییەكانی، ئامراز و ئەلتەرنەتیڤەكانی كاركردنی و……). بۆیە بەر لەهەر شت پێویستە لە ناساندنی چەمكەكەوە دەست پێ بكەین، بۆ ئەوەی بیكەینە دەروازە و بناغەیەك بۆ قسەكردن لەسەر كۆی رەهەندەكانی تری بابەتەكە.
بەگوێرەی پێناسەی ئینسكلۆپیدیای ئازادی ویكیپیدیا، گرووپەكانی فشار بریتیین لە: كۆمەڵە و گرووپە ناسراوەكانی پشتیوانی، یان ئەوەی كە كۆمەڵەكانی (فشار، لۆبی، كۆمەڵەكانی هەڵمەتەكان، كۆمەڵەكانی بەرژەوەندییەكان، یان گرنگی پێدانە تایبەتییەكان)یشیان پێ دەگوترێت. ئەو گرووپانەن كە شێوازی جیاواز بەكار دێنن بۆ بەدەستهێنانی پشتیوانیی ڕای گشتی، گرووپگەلێكن تا ئیستەیش ڕۆڵێكی گرنگ لە پرۆسەی گەشەپێدانی سیستمە سیاسی و كۆمەڵایەتییەكاندا دەبینن.
ئەو گرووپانە لەباری قەبارە و كاریگەریی و پاڵنەرەكانیانەوە جیاوازن، هەندێكیان ژمارەیەك ئامانجی كۆمەڵایەتیی درێژخایەنیان هەیە، هەندێكی تریشیان تایبەتن، یان وەك پەرچەكردارێكی كێشەیەك، یاخۆ پرسێكی هەنووكەیی دروست بوونە. وێدەچێ پاڵنەرەكانی كاركردنیان لە هەندێ حاڵەتدا پشت بە هەڵوێستێكی هاوبەشی سیاسی، یان فیكری، یان مۆڕالی، یاخۆ بازرگانی ببەستێت.
هەرچی فەرهەنگی چەمكە سیاسییەكانە، ئاوا پێناسەی گرووپەكانی فشار دەكات: ژمارەیەكی زۆر و گەورەی كۆمەڵە، یان گرووپ، یاخۆ كۆمپانیان كە لەپێناو بەرگریكردن لە بەرژەوەندییەكانی خۆیان و بەرژەوەندیی ئەندامەكانیاندا، یان ئەو بەها و پرەنسیپانەی باوەڕیان پێیان هەیە، هەروەها بۆ كاریگەریكردنە سەر كاری حكوومی و پەرلەمانی، پەنا بۆ ئامراز و شێوازی حیاوازیی فشار دەبەن.
جان مینۆ كە یەكێكە لەو لیكۆڵەرانەی بایەخێكی زۆر و تایبەتی بەم پرسە داوە، لە كتێبەكەی خۆیدا بە ناونیشانی (گرووپەكانی فشار)، ئاماژە بەوە دەكات كە گرووپەكانی بەرژەوەندیی بەو شێوەیەی فشارێكی ڕێكخراو بكەن لە دایك نابن، تا ئەوكاتەی هەندێ بەرپرس و كاربەدەست لەپێناو بەدیهێنانی ئامانج و بەرژەوەندییەكانیاندا، هەوڵی كاریگەریی خستنەسەر و كارتێكردنی دامەزراوەی حكوومی دەدەن.
نووسەر و لێكۆڵەرێكی سیاسیی تر، لەبارەی گرووپەكانی فشار دووپات لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە كۆمەڵە كەسێكن، كۆمەڵێك پێوەندیی كۆمەڵایەتیی تایبەت بەیەكەوە دەیانبەستێتەوە، پێوەندیگەلێكی بارگاوی بە خەسڵەتی هەمیشەیی، یان كاتی كە فۆڕم و جۆرێكی دیاریكراوی ڕەفتاری كۆمەڵایەتی بەسەر ئەندامانیدا دەسەپێنێت. دەشێ لەسەر بنەمای هەبوونی ئامانجێكی هاوبەش، یان بەرژەوەندییەكی هاوبەش لەنێوانیاندا لە یەكتر كۆببنەوە و بەو ئامراز و شێوازانەی لەبەر دەستیاندان، بەرگریی لەو ئامانج و بەرژەوەندییە هاوبەشەیان بكەن (صادق الاسود، الرأی العام ڤاهرە اجتماعیە وقوە سیاسیە).
بە كورتی، جیاوازییەكی ئەوتۆی شایانی باس لە پێوەست بە پێناسەی گرووپەكانی فشاردا نییە. بە جۆرێك لە جۆرەكان هەموو پێناسەكانی بە جیاوازیی سەرچاوەی فیكری و سیاسی و تەنانەت سۆسیۆ - ئیكۆنۆمییەكانیشیانەوە، لەسەر ئەوە كۆكن كە گرووپەكانی فشار بریتین لە كۆمەڵێك گرووپی بەرژەوەندیی كە هەوڵی بەدیهێنانی ئامانجێكی دیاریكراو دەدەن، ئامانجگەلێك كە گرێدراوی بەرژەوەندییە سیاسییەكانن، بەڵام هیچ كام لەم ئامانجانەیان، هەوڵدان نییە بۆ گەیشتن بە دەسەڵات، بۆیە بە گرووپەكانی فشار ناو براون، چونكە لەپێناو بەدیهێنانی ئامانجەكانیاندا فشاری هەمەجۆر لەسەر دەسەڵات دەكەن.