دەستوورناسی..
حكوومەت كە لقێكی پێكهێنەری دەسەڵاتی جێبەجێكردنە هاوتەریب لەگەڵ سەرۆكایەتیی دەوڵەتدا، لە چوارچێوەی پێڕەوكردنی سیستمی پەرلەمانیدا، بە دامەزراوەی پیادەكاری دەسەڵاتە جێبەجێكارییە كردەییەكان دەناسرێت، ئەركی داڕشتنی سیاسەتی گشتیی حوكمرانی دەوڵەت و وێناكردنی رووی دەرەوە و بەڕێوەبردنی كاروباری كارگێڕیی ناوخۆیی و گەیاندنی خزمەتگوزارییە گشتییەكانی لە ئەستۆدایە.
ئەمەیش راستییەكی یەكلاكەرەوە لە یاسای دەستووریدا دەخاته روو كە حكوومەت بەهەر ناوێك بناسرێت لە رێكخستنی دەستووری وڵاتدا، دوو ئەرك یاخۆ تایبەتكاری بەشێوەیەكی گشتی لەخۆ دەگرێت:
یەكەم: سیاسی و پێوەندارە بە فەرمانڕەوایی و داڕشتن و جێبەجێكردنی لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوەدا، ئەمەیش وابەستەی بەرجەستەكردنی بنەمای سەروەریی دەوڵەت دەبێت.
دووەم،: پێوەندارە بە بواری بەڕێوەبردن و گەیاندنی خزمەتگوزاری بە هاووڵاتییان و فەراهەمكردنی بەرژەوەندیی گشتی، ئەمەیش بەرجەستەكردنی بنەمای بەردەوامیی دامەزراوه كارگێڕییە گشتییەكانە.
ئەوەی جێی ئاماژەپێكردنە و یەكێك لە سیماكانی فەرمانڕەوایی دیمو‌كراتیی دەنەخشێنێت، ملكەچی دەسەڵاتی جێبەجێكردنە بۆ چاودێری دەسەڵاتی یاسادانان و دڵنیابوون لە دروست جێبەجێكردنی یاسا و فەراهەمكردنی بەرژەوەندیی گشتیی هاووڵاتییان.
بەڵام لە چەند حاڵەت و كاتێكدا ئەم هاوكێشەیە هاوسەنگ نابێت لە نێوان دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێكردندا، بەتایبەتی لایەنی جێبەجێكردنی كردەیی كە حكوومەتە. بۆیە پێویست دەكات دەسەڵاتی حكوومەت لە پیادەكردنی تایبەتكارییە دەستوورییەكانی سنووردار بكرێت، تەنیا ئەو تایبەتكارییانەی كۆت نەكرێت كە پێوەندیی بە گرتنەبەری رێكاری و دەركردنی بڕیارە كارگێڕییە پێوەندارەكانە بە فەراهەمكردنی بەرژەوەندییە گشتییەكانی هاووڵاتییان و بەردەوامی دامەزراوە خزمەتگوزارییەكان. جگە لەوانە، بەهۆی نەبوونی چاودێریی پەرلەمانی یان كۆتاهاتنی بەرنامەی حكوومی متمانەپێدراو لەلایەن پەرلەمان، نابێ حكوومەت پیادەیان بكات و بڕیاری ستراتیجی لەبارەیانەوە بدات.
لەم میانەیەدا یاسادانەری دەستووری عێراق، هاوتەریب بە رێكخستنی دەستووریی دەوڵەتانی پێڕەوكاری سیستمی پەرلەمانی و دووانەیی دەسەڵاتی جێبەجێكردن، لە مادەكانی (61/ هەشتەم/د، 64/دووەم) ئەو حاڵەتانەی دیاری كردووە كە حكوومەت (ئەنجوومەنی وەزیران) بە كاربەڕێكەر هەژمار دەكرێت. حاڵەتەكانیش بریتین لە:
یەكەم: لە حاڵەتی كێشانەوەی متمانە لە تەواوی حكوومەت، پێویستە كاروبارەكانی بۆ راییكردنی كاروباری رۆژانە نەوەستێنێت، وەك حكوومەتی كاربەڕێكەر بەردەوام بێت لە پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری و كاروبارە كارگێڕییە پێویستەكان، ئەمەش لە ماوەیەكدا كە 30 رۆژ زیاتر نەخایەنێت.
فەلسەفەی وەسفكردنی حكوومەت بە كاربەڕێكەر لەم حاڵەتەدا بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، حكوومەت بەپێی ئەو كارنامە و بەرنامە حكوومییەی پەرلەمان متمانەی پێ داوە، بوونی نەماوە و نایەوێت بەردەوامی بدات بە سیاسەتی بەڕێوەبردنی وەزارەت بەو شێوەیە، لەبەرئەوە پێویستە تەنیا كاروباری پێویستی كارگێڕی و خزمەتگوزاریی هاووڵاتییان نەبێت، هیچ هەنگاوێكی تر لەلایەن حكوومەتەوە نەنرێت.
دووەم: لە حاڵەتی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و بانگهێشتكردن بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختە، وەك ئەوەی لەم خولەی پەرلەمانی عێراقدا رووی دا، واتە حكوومەت لە پاش هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان تا پێكهێنانی حكوومەتی نوێ و بە بەرنامەی نوێ، پێویستە دەست هەڵبگرێت لە داڕشتن و جێبەجێكردنی سیاسەتی گشتیی حكوومەت، تەنیا گرتنەبەری رێكار و بڕیارە كارگێڕییە پێویستییە رۆژانەكان پیاده بكات.
هۆكاری ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە نابێ حكوومەت لە فەرمانڕەوایی و پیادەكردنی تایبەتكارییە دەستوورییەكانیدا، دوور لە چاودێری دەسەڵاتی یاسادانان بێت و بە ئاراستەیەكدا هەنگاو بنێت، مەترسی لادان و دەرفەتی خۆدوورخستنەوە لە پابەندییە دەستوورییەكانی پێ بدرێت.
هەرچی پێوەندارە بە رێسایەكی یاسایی بۆ جێبەجێكردن، وردەكاری و روونكردنەوەی چمكی (حكوومەتی كاربەڕێكەر) كە لە دەستووردا هاتووە، تەنیا پێڕەوی ناوخۆی ئەنجوومەنی وەزیران ژمارە (2)ی ساڵی 2019ی لە بەردەستە، ئەویش لە مادەی (42) ئاماژەی بەم بابەتە كردووە و پێناسەی چمكی كاربەڕێكردنی كردووە بەم شێوەیە:
مەبەست لە بەڕێكردنی كاروباری رۆژانە بریتییە له: بڕیاردان و گرتنەبەری ئەو رێكارانەی كە ناكرێت دوا بخرێن، لە ناویاندا بەردەوامی بە كاروباری دامەزراوەكانی دەوڵەت و فەرمانگە خزمەتگوزارییەكان، بەڵام حكوومەتی كاربەڕێكەر رێپێدراو نییە بە پێشكەشكردنی پڕۆژەیاسا و گرێبەستی قەرز و دامەزراندن و لەكارلادانی پۆستە باڵاكان و دووبارە رێكخستنەوەی پەیكەربەندی وەزارەت و فەرمانگەكانی دەوڵەت) .
لە دەستووری ئایندە‌ی هەرێمدا بە پوخت و روونی ئاماژەی پێ بكات، بە جۆرێك حاڵەتەكان دیاری بكات
پێوەندار بە یاسادانەری دەستووری هەرێمی كوردستان، پێویستە ئەو كەموكورتییانەی لە رێكخستنی دەستووری فیدراڵیدا هەیە و ئەو وردەكارییانەی پێویستن و باس نەكراون، لەبارەی چمكی كاربەڕێكردن و حاڵەتەكانی و سنووری پیادەكردنی تایبەتكارییەكانی، لە دەستووری ئایندە‌ی هەرێمدا بە پوخت و روونی ئاماژەی پێ بكات، بە جۆرێك حاڵەتەكان دیاری بكات بەم شێوەیە:
1. كۆتایی خولی پەرلەمانی تا پێكهێنانی حكوومەتی نوێ لە خولی نوێی پەرلەماندا.
2. هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان تا پێكهێنانی حكوومەتی نوێ لە خولی نوێی پەرلەماندا.
3. دەست لەكاركێشانەوەی حكوومەت یان كێشانەوەی متمانە لە حكوومەت، تا پێكهێنانی حكوومەتی نوێ.
لەبارەی دیاریكردنی مانای چمكی كاربەڕێكردن و سنووری پیادەكردنی تایبەتكارییەكانی حكوومەت، پێویستە دەستواڵایی حكوومەت كۆت و سنووردار بكرێت، تەنیا بە كاروباری كارگێڕی و فەراهەمكردنی خزمەتگوزراییە پێویستەكان و بەردەوامی دامەزراوە پێوەندیدارەكان پێیان، جێبەجێكردنی ئەو بڕیار و رێككەوتنە جێبەجێكارییانەی كە ئەنجام دراون، رێ بگیرێت لە هەر هەنگاو یان گرتنەبەری رێكارێك یا دەركردنی بڕیارێك پێوەندی هەبێت بە سیاسەتی گشتیی دەوڵەت.
بە نموونه، بەستنی رێككەوتننامە نێودەوڵەتییەكان، پێشكەشكردنی پڕۆژەیاساكان، دامەزراندن و لەكارلادان و جێگۆڕكێ لە پۆستە باڵاكان، داڕشتنەوە یان هەمواری پەیكەربەندی دامەزراوە جێبەجێكارییەكان، خەرجكردنی دارایی، جگە لە خەرجی بەكارخستن و پڕۆژەكانی بڕیار لێدراوی پێشوو.