هەوار كرماشانی
كۆماری ئیسلامیی ئێران لە دۆخێكدایە كە بەرەو هەڵدێر دەڕوات. رەنگە ئەم رستەیە لەماوەی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی و حكوومەتی ئاخوندی لە لایەن زۆر هێز و گرووپ و رێكخراوەوە دووپات كرابێتەوە، بەڵام دەربڕینی ئەم رستەیە ئیتر هیوایەكی سادە و لاواز و هەروەها دروشمێكی رێكخراوەیی و ئایدۆلۆجیك نییە، بەڵكو زەقبوونەوەی ئەم رستەیە دەرئەنجامی دەركەوتنی لایەنی جۆراوجۆری شكست لە دەسەڵاتداریی حكوومەتی ئاخوندەكانی تاران و قوم لە ئاستی ناوخۆیی و نێودەوڵەتیدایە.
ئێران بە هۆی سەركێشییە نایاسایی و دەستێوەردانە ئایدۆلۆجی و كردەنییەكانییەوە لە كاروباری وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە تایبەتی عێراق و لبنان و سووریا و یەمەن و هەروەها هەوڵدان بۆ دژایەتی راستەقینەی یاسا نێودەوڵەتییەكان و كایەكردن بە مافی مرۆڤ و یاسا چەسپاوەكانی لە ئاستی نێونەتەوەییدا، بووەتە ئاریشە و مڵۆزمێك بۆ ئاشتی و سەقامگیری لە ناوچەكەدا، هەر ئەوەشە وایكردووە دۆناڵد تراەمپ؛ سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا بە بێباكی و جەسارەتێكی بێ وێنەوە لە رێككەوتنی ئەتۆمی "بەرجام" بكشێتەوە و نرخی دۆلار لە ئێران چەند قات بڕواتە سەرەوە و بنەما و پێكهاتی ئابووری و بازرگانی و تۆڕی مامەڵەكردن لە ئاستی گشتی و تەنانەت لای هاووڵاتییانیش بكەوێتە حاڵەتێكی زۆر سامناك و تەنگژەییەوە.
هەموو ئەمانە لە لایەك و دەركەوتنی حوكمڕانییەكی شكستخواردوو و دۆڕاو و گەندەڵ لە ئاستێكی سەیر و شۆكهێنەردا لە ناوخۆی ئێران و لەناو شەقامی گشتیدا، رووخساری زەقتری داڕمان و جمان بەرەو هەڵدێر پیشان دەدا. وشكبوونی رووبار و كانیاو و بەنداوەكان و سیاسەتی هەڵەی ئیدارەكردنی سەرچاوە ئاوییەكان و نەبوونی ئاوی خواردنەوە لە هەندێ پارێزگای ستراتیجی كە كێشەی ئیتنیكی و نەتەوەیییان هەیە وەك ئەهواز (خووزستان)، نەبوونی سادەترین خزمەتگوزاری بۆ خەڵكی سیستان و بەلووچستان، دەیان كێشەی گەورەی تری وەك تێكچوونی باری تەناهی شارگەلی وەك تاران و هاودەنگبوونی بەشێكی زۆر لە بازاڕییان و كاسبكارانی مامناوەند لەگەڵ خەڵكی ناڕازی لەبارەی دۆخ و زەختە زۆرەكانی دۆخی ئابووری، گەندەڵی بەرپرسانی باڵای ئێران بەتایبەتی باڵی نێزیك لە عەلی خامنەیی وەك رێبەری كۆماری ئیسلامی و مەرجەعی تەقلید و ویلایەت، هەڵكێشان و خواردنی پارەیەكی زۆری خەڵك بەناوی رێكخراوگەلی ئابووری و بانكیی جیاجیا كە لە ژێر چاودێری سوپای پاسداران و ئیمام جومعەی پارێزگای مەشهەد؛ عەلەم الهدی.
دۆخێك لە بێباوەڕی و بێ متمانەیی سەرانسەرییان دروست كردووە كە ئاماژەن بە رووخانی دیوارێكی سست و ناچاریی لە باوەڕ كە لە نێوان حكوومەت و لایەنگرانی بووە. هەموو ئەم خاڵ و سەردێڕە گشتییانە ئاماژەن بە حاڵەتێك لە تێكچوونی راستەقینە و نەگەڕاوەی دۆخەكە بۆ پێشوو، تا شوێنێك كە ئیسحاق جیهانگیری؛ جێگری یەكەمی سەرۆك كۆمار بە راشكاوی گوتی كە ئەم رووداوانەی دوایی بنەمای حكوومەتیان نیشانە گرتووە و هەروەها جەواد زەریف؛ وەزیری دەرەوەش چەند رۆژ پێشتر گوتی دۆخەكە بە رادەیەك مەترسیدارە كە دەبێ زۆر رژدتر لە پێشوو مەترسییەكە وەربگرین.
بە گشتی ئێران هەنووكە دۆخێك بەسەر دەبات كە تەنیا ئەندامانی سیستەمی دەوڵەتی كۆماری ئیسلامی و ئەو گرووپ و تاقمانەی كە بەرژەوەندی مادی و مەعنەوی (شەهید و گیانباز و...)یان لەگەڵ سیستەمدا هەیە، هاودەنگن و زۆر جاریش خەتیب و ئیمامی جەماعەتەكانیان وا قسە دەكەن دەڵێی ئاگایان لە قووڵایی برین و ئاستی تووڕەیی خەڵك نییە و ئەمەش ئاماژەیە بۆ فامنەكردنی راستەقینەی دۆخێك كە هەیە. بۆ نموونە جەنەتی؛ سەرۆكی مەجلیسی خوبرەگانی رێبەری ماوەی پێشوو گوتی: ئەگەر خەڵك كێشەی برسێتییان هەیە با نان كەمتر بخۆن! هەموو ئەمانە ئاماژەن بۆ ئەو بەرەو هەڵدێرچوونە و لەدەستدانی كۆنترۆڵێك كە پێشتر بەهەموو زەبر و سەرمایە و هێزێك كۆماری ئیسلامی لە وڵاتێكی فرەڕەنگ و فرەنەتەوە و فرەئایندا دروستی كردبوو.
ئێستە شیعەكانی ئەهواز تێگەیشتوون كە سەرەڕای ئەوەی كە شیعەن و زۆریش شەهیدیان داوە، بەڵام حكوومەت نایەوێ یان ناتوانێت ئاوی خواردنەوەیان بۆ دابین بكات، سیستان و بەلووچستانیش هەروەها و بەجۆرێكی تر. دۆخی كورد و كوردستان لەم هاوكێشەیەدا لە شوێنەكانی تر روونتر و دیارترە. هەر لە سەرەتای بوومەلەرزەكەی كرماشانەوە لە ساڵی پار و بۆ زۆر رووداوی لەوە پێشتریش خەڵك ماهییەتی حكوومەت و هەڵاواردنی لێ دیار بووە و دیاریشە. كوردستان و خەڵكی كورد لە رۆژهەڵات هیچ كات نەبووە كە داواكاری و خواستەكانیان بە شێوەی راستەقینە و شیاو پەیگری بكرێت و بایەخی بۆ دابنرێت و دەزانێت كە هەرچییەك كە حكوومەت كردوویەتە تەنیا خەڵەتاندن و فریودان بووە و هەر ناڕەزایەتییەكی مەدەنی و سیاسی و رۆشنبیریش بە ناسكترین و دڕندەترین شێوە سەركوت كراوە و لەبار براوە.
ئەمە دەمانباتە ناو لاپەڕە خوێناوییەكانی مێژووی كوردستانەوە لە پاش شۆڕشی گەلامی ئێران لە ساڵی 57 كە بە فریواندن و پیلانگێڕیی ئاخوندەكانی تاران و قوم بە ناوی كۆماری ئیسلامیی ئێران چەسپا و ناوزەد كرا و دەستی هەموو لایەن و گەلانی تریان لێ داپاچی و سەركوت و قەتڵوعام و گرتووخانەكان نموونە و شاهیدی بەڵگەداری ئەم مێژووەن.
لێرەدا دەتوانین بوومەلەرزەكەی ساڵی پار بهێنینە پێش چاوی خۆمان كە دوای نێزیكەی نۆ مانگ لەو رووداوە، هێشتا كێشەی نیشتەجێبوون و كەلوپەلی خاوێن و توانای سادەی تەندروستی چارەسەر نەكراوە و لە شارگەلی ئەزگڵە و سەرپێڵ ئەم دۆخە لە كارەساتاویترین حاڵەتی خۆیدایە، بەڵام بە هۆی زۆری ژمارەی تەنگژەكان و رووداوە سەیر و سەمەرەكان لە ئێران و هەروەها سیاسەتی فریودانی سیستەمی كۆماری و راگەیاندنەكەی، ئەم كارەساتە مرۆیییانەی كەبەسەر كورددا دێن بەرچاو ناكەون. بۆ كورد و كوردستان هەمیشە دۆخەكە بەم شێوەیە بووە و هەرچەندەش رۆژنامەنووسان و چالاكانی كورد هاواریان لەسەر بابەتە جۆراوجۆرەكان و كێشەكانی كوردستان كردووە، دەوڵەتە جۆراوجۆر و بەناو بناژۆخواز و ریفۆرمخوازەكانیان وادە و بەڵێنیان داوە و ئەم دەست داویەتییە ئەو دەست و هەتا دوایی.
یەكێك لەو كێشانەی كە كوردستان بە گشتی و شارە گەورەكانی وەك سنە و مەریوان و سەقز و بانە و كرماشان هەیانە، كێشەی رێگەوبان و شەقامە. ئەگەرچی پارەی تەرخانكراویش بۆ ئەم پارێزگا و شارانە ئەگەر دروست كەڵكی لێ وەربگیرێت، رەنگە بەشێكی بچووك لەم چاڵە گەورانەی پێ پڕ بكرێتەوە، بەڵام چوون سیستەمێكی گەندەڵ و دز لە سەرەوە حاكمە بابەتەكە لە بنەوە پووچەڵ دەبێتەوە.
پانۆرامای رووداوەكەی سنە و كوژران و برینداربوونی زیاتر لە 27 هاووڵاتی
لە چەند رۆژی رابردوودا واتە 20ی پووشپەڕ (1397ی هەتاوی) لە سەعات 12و نیوی نیوەشەوی رۆژی چوارشەم تانكەرێكی هەڵگری نەوتی خاو (مازووت) لە ئوتووبانی د. حوسێنی بە خێرایییەكی زۆر لە دواوە لە ئوتووبووسێك كە خەریكی هەڵگرتنی موسافیر بووە، دەدات و لەم پێكدادانەدا تانكەرە بارهەڵگرەكە دەتەقێتەوە و ئاگرێكی گەورە دەكەوێتەوە. زانیارییە سەرەتایییەكان وا باسیان دەكرد كە ئوتووبووسی سنە-تاران لە كاتێكدا خەریكی هەڵگرتنی موسافیر بووە، ئەم تانكەرە لە دواوە لێی داوە و 17 كەس لەناو ئوتووبووسەكەدا بوون؛ دوو سایەق (شۆفیر)، بەردەستێك و 14 موسافیر كە لەم ژمارەیە 15 كەسیان ئان و سات بە هۆی تەقینەوە و ئاگركەوتنەوە گەورەكە گیانیان لە دەست داوە.
چیاكۆ كەریمی؛ یەكێك لە شۆفێركان دەڵێت: لە ئانوساتی روودانی تەقینەوەكە من و كەسێكی تر لە بەردەرگەی ئوتووبووسەكە دا بووین و خۆمان فڕی دایە دەرەوە و ئیتر شتێكم بە بیردا نایەت.
وانێتێكیش كە لە پێشەوەی ئوتووبووسەكەدا بووە ئانوسات ئاگری تێبەربووە، بەڵام سەرنشینەكانی زیانێكی وایان بەرنەكەوتووە و دەرباز بوون.
لە هەواڵە سەرەتایییەكاندا گوترا كە تانكەرەكە هی چین بووە، بەڵام ژمارەی 29ی ئێران (كرماشان)ی پێوە بووە و هەڵگری نەوتی خاو(مازووت) بووە.
بەپێی قسەی خەڵك بەرپرسان و كاربەدەستان بەكەمتەرخەمییەوە بەرەو كۆنترۆڵكردنی رووداوەكە هاتوون و دەیانەوێ راستی و دروستی رووداوەكە بشارنەوە، بە پێی قسەی خەڵك ژمارەی قوربانییەكان لە نێوان 20 تا 27 كەسە.
پارێزگاری سنە سێ رۆژ ماتەمینی گشتی راگەیاندووە، بەڵام ئەمە تەنیا بۆ هێوركردنەوەی ئاستی ناڕەزایەتی خەڵكە و لە ئاستی میدیا گشتییەكانی ئێراندا زۆر بچووك و نزم چاو لەم كارەساتە دەكرێت، دوو هەواڵی جیا و دژواز هەر كام ژمارەی قوربانییان بە جۆرێك بڵاو دەكەنەوە :11 و 13!
ئەم كارەساتە لە دنیای مەجازیدا دەنگدانەوەیەكی زۆری هەبووە و باسیش لەوە دەكرێت كە هاتوچۆی ئەم تانكەرانە دەمێكە هەیە و سوپای پاسداران خەریكە نەوتی كەركووك دەگوازێتەوە بۆ بەندەری ئیمام.
هۆی سەرەكی ئەم رووداوە لە دیدی بەشێك لە چالاكان و رۆژنامەنووسان و خەڵكی ئاسایی شاری سنەش ستانداردنەبوونی رێیەكەیە كە وەك قەتڵگا ناویشی لێ دەبەن. كەمەربەندیی د. حوسێنی شاری سنە بە درێژایی سێ هەزار و 800 مەتر و پانیی 14 مەتر بە لێژاییەكی زۆرەوە جێی سەرسوڕمانی پسپۆڕان و كارناسانی رێگەوبانیشە.
قوربانییانی ئەم رووداوە بەهۆی سووتانی تەواویان لە ئاگر تەرمەكانیان بە ئاسانی نەناسراوەتەوە و رێكخراوی پزیشكی دەیەوێت لە رێی DNAەوە شوناسی تەرمەكان دیاری بكات. دوای كوژاندنەوەی ئاگرەكە و ئامادەبوونی هێزی تەناهی و پۆلیس! خەڵك لەگەڵیان رووبەڕوو بوونەتەوە و ماشێنێكی هێزە تەناهییەكانیان ئاگر داوە. شاهیدانی رووداوەكە دەڵێن هێزە تەناهییەكان پێش هێزەكانی فریاكەوتن گەیشتوونەتە شوێنی رووداوەكە!
ئەگەرچی فەرمانداری سنە باس لەوە دەكات كە ئەم تانكەرە هیچ پێوەندییەكی بە سوپای پاسدارانەوە نییە، بەڵام دەسەڵاتی سپا بەسەر بازرگانییە نەوتییەكان و هاوكاری لەگەڵ حەشدی شەعبی و بنەماڵەی تاڵەبانیدا بۆ هەموو خەڵكی رۆژهەڵات و شاری سنە ئاشكرایە.