میدیاكانی ئەوروپا لەبارەی ئەو ڕووداوە سروشتییه‌‌ی توركیاوە دەڵێن، شەپۆلێكی گەرما تەواوی باشووری كیشوەری ئەوروپای گرتووەتەوە و هاتنی بای گەرم لە ئەفەریقاوە بە بەردەوامی، وایكردووە ئاگری دارستانەكانی ئەو ناوچانە زیاتر پەرە بستێنن، كە دەكەونە سەر دەریای ناوەڕاست، بە تایبەت هەرسێ وڵاتی توركیا و یۆنان و ئیتاڵیا، بەڵام دەسەڵاتدارانی توركیا زانیاری تر دەخه‌نه ڕوو و یه‌كتر تۆمەتبار دەكەن.
ئاگره‌كە چۆن كه‌وته‌وه؟
ڕۆژی سێشەم 24ی تەمووز، ئاگر لە دارستانەكانی شارۆكەی ماناڤگاتی سەربە پارێزگای
ئەنتاڵیا كەوتەوە، ڕووداوەكە بە كارەساتێكی سروشتی لەلایەن وەزارەتی كشتوكاڵی توركیاوە ناو نرا، دواتر كاتێك تەشەنەی سەند و لە چەند ناوچەیەكی جیاواز لە هەمان ڕۆژدا ئاگر كەوتەوە، وەزارەتی ناوخۆی وڵاتەكه تۆمەتی خستە پاڵ پارتی كرێكارانی كوردستان و پێی وایە، چەكدارانی پەكەكە بەهۆی شكستەكانیانەوە لە سووریا و عێراق، ئەو كارەیان كردووە و جۆری شەڕی پارتیزانییان گۆڕیوە.
دوای به‌رده‌وامیی ئاگره‌كه بۆ چەند ڕۆژێك، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا بە هەلیكۆپتەر سەردانی ئەو شوێنانەی كرد كە بەهۆی ئاگرەكەی شارۆكەی ماناڤگات، زیانێكی زۆریان بەركەوت. له‌وێ ڕای گەیاند، "لەوەتەی ئاگره‌كه كه‌وتووه‌ته‌وه 80 ئۆتۆمبێلی ئاگركوژێنەوە بۆ كۆنترۆڵكردنی گەیشتوونەتە شوێنی ڕووداوەكە، هەروەها وەزارەتی تەندروستی بە 38 ئامبوڵانس و 175 كارمەندەوە ھاوكاری ھاووڵاتییان دەكه‌ن".
"جگە لەوانەیش، ژمارەیەك فڕۆكە بۆ وەرگرتنی پشتیوانی لە وڵاتانی ڕووسیا، ئێران، ئۆكراینا، جۆرجیا، ئازەربایجان جووڵاون و ئێستە بە فڕۆكەكانی خۆشمانەوە ژمارەی فڕۆكەكان گەیشتوونەتە 16 فڕۆكە. هەروەها 45 ھەلیكۆپتەر سەرقاڵی كوژاندنەوەی ئاگرەكەن. نۆ فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان لە پرۆسەكەدا بەكارهاتوون" ئه‌ردۆغان وای گوت.
تا ئێستە ئاگر چەند ناوچەی گرتووەتەوە؟
ماوەی چەند ڕۆژێكە، بێ ئه‌وه‌ی هۆكارێكی روون راگه‌یه‌نرابێت، 81 حاڵەتی ئاگركەوتنەوە لە 41 ناوچەی باشووری ڕۆژئاوا و ناوەڕاستی توركیا هەبووە، تیمەكانی بەرگریی شارستانی و فڕۆكەی ئاگركوژێنەوە، تا ئەمڕۆ توانیویانە 70 ئاگر لەو 41 ناوچەیە كۆنترۆڵ بكەن، 11 شوێنی تریش تا ئێستە ده‌سووتێ.
ئاگرەكە جگە لەوەی سامانی 200 ساڵەی چەندان دارستانی ناوچەكانی ئالانیا و ئەنتاڵیا و قەیسەری و چەندان شوێنی سووتاندووە، هەروەها زیانی زۆر بە ئاژەڵی كێوی گه‌یشتووه و چەندان گوندیش چۆڵ كراون.
بەپێی ئاماری وەزارەتی كشتوكاڵی توركیا، بەهۆی ئاگرەكانەوە، دوو هەزار سەر مەڕوماڵات زیانیان بەركەوتووە، چەندان خانووی خه‌ڵك و ناوچەی گەشتیاری سووتاون، یان چۆڵ كراون بەهۆی نزیكی له ئاگرەكەوە، ئەمە جگە لەوەی تا ئێستە حەوت هاووڵاتیی گیانیان لە دەست داوە.
توركیا بۆ نەیتوانیوە هیچ بكات؟
جەناب ئاشچی سەرۆكی دامەزراوەی فڕۆكەوانی توركیا لە دیمانه‌یه‌كی كەناڵی CNNی توركی، گوتی، "دامەزراوەی فڕۆكەوانی توركیا لە بەشەكانی سەربازی و فریاكەوتن و كشتوكاڵی و ئاگركوژاندنەوە و گواستنەوە، پێك دێت". به‌گوته‌ی ئه‌و، "تا ئەمڕۆ ئێمە یەك ملیار و 500 ملیۆن دۆلاری ئەمەریكی قەرزارین، بۆیە ناتوانین بە هیچ شێوەیەك تەندەری نوێی كڕینی فڕۆكەی ئاگركوژاندنەوە، یان چاككردنی ئەو فڕۆكانەی لەكار كه‌وتوون، ڕابگەیەنین".
ئەوەیشی خستەڕوو، "بەهۆی قەیرانی بەردەوامی داراییەوە، لە 2010وە فڕۆكەكانمان چاك نەكردووەتەوە و نەمانتوانیوە تازەیشیان بكەینەوە، بۆیە لە كاتی ئاگركەوتنەوەی لەو شێوانە، كارەسات ڕوو دەدات و ناتوانین بەكاریان بێنین و دەبێ لە وڵاتانی ترەوە هاوكاری بكرێین".
به‌ڵام پێچەوانەی قسەكانی سەرۆكی دامەزراوەی فڕۆكەوانی توركیا، بەكر پاك دەمیرلی وەزیری كشتوكاڵ و دارستانەكانی توركیا، بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاند، ئەو ئاگرانەی لە چەند ڕۆژی رابردوو لە دارستانەكانی وڵات كەوتنەوە، بە هەوڵی كارمەندانی ئاگركوژێنەوە، توانرا لە زەوی و ئاسمانەوە لە زۆربەی شوێنه‌كان كۆنترۆڵ كران".
ڕوونی كردەوە، "تا ئێستە لە كۆی 107 شوێن لە 26 پارێزگای توركیا، توانراوە لە 98 شوێن ئاگرەكان كۆنترۆڵ بكرێن".
له‌م رووداوه‌دا میدیاكانی توركیا بێ دەنگن و تا ئێستە تەنیا باس لەوە دەكەن زیانەكان سەتان ملیۆن دۆلارن، كە بە سامانی وڵات و بەرهەمی كشتوكاڵی جووتیاری ناوچەكان گەیشتوون.
ڕووداوەكە یۆنان و ئیتاڵیاشی گرتووەتەوە
24 سەعاتە جگە لە توركیا، لە یۆنانی دراوسێیشی ئاگر لە دارستانەكان كەوتووەتەوە، بەتایبەتی لە نزیك ئەسینای پایتەخت، ئاگر له‌وێیش زیانی زۆریان بە سروشت و ماڵ و خانووی هاووڵاتییان گەیاندووە.
هەواڵەكان باس لەوە دەكەن، ڕۆژی سێشەمی ڕابردوو لە دوورگەی سیسیلی ئیتاڵیا، ئاگرێكی گەورە دارستانێكی شاری كاتانیای گرتەوە و دووكەڵ ئاسمانی ناوچەكەی ته‌نیوه. دواتر بە دوو ڕۆژ واتا ڕۆژی پێنجشەمی هەفتەی ڕابردوو كۆنترۆڵ كرا.
ئەو شوێنانەی ئاگرەكەیان لێ كۆنترۆڵ نەكراوە
بەپێی ئەو خشتەیەی لەلایەن وەزارەتی كشتوكاڵ و دارستانی توركیا بڵاو كراوەتەوە، دیاری كراوە كە لە ئەدەنە دوو ناوچە، لە ئەنتاڵیا سێ ناوچە، لە مێرسین سێ ناوچە، هەروەها لە موغڵا دوو ناوچە و لە عوسمانییە یەك ناوچە، ئاگرەكانیان تا ئێستە كۆنترۆڵ نەكراون.
كێ لە پشت ئاگرەكانی توركیاوه‌یە؟
بەپێی ئەو ڕاپۆرتە وێنەییانەی لە ڕێی مانگە دەستكردەكانەوە بڵاوكراونەتەوە، 28%ی ڕێژەی ئاگركەوتنەوە لە دارستانەكانی توركیا لە مانگی تەمووزی ئەمساڵ، بەهۆی مرۆڤەوە بوون و لە ڕێژەی خۆی زیادی كردووە و خراپی كەشوهەوایش هۆكاری فره‌وانبوونی بووە. ئەوەیش ترسێكی گەورەی لای ژینگەپارێز و دۆستانی ژینگه‌ی ئەو وڵاتە دروست كردووە، كە بە تەواوی ئەو دارستانانە لەناو بچن و هاوسەنگی ژینگەیی وڵاته‌كه لەدەست بچێت.
بەڵام دەسەڵاتدارانی توركیا شتێكی تر دەڵێن، لایەنی سەربازیی پەكەكە بەو كارە تۆمەتبار دەكەن، لایەنه‌كانی سیاسیش حزبی و نەتەوەیی ئاگره‌كه به ته‌واوی به سیاسیی ده‌زانن. به‌ڵام تا ئێسته هۆكاری سه‌ره‌كیی دیار نییه و ئاگره‌كه به‌رده‌وامه له سووتاندنی ناوچه كۆنترۆڵ نه‌كراوه‌كان.