بڕیارە لە ناوەڕاستی ئەم مانگەدا و لەناو ناكۆكی و ململانێیەكی زۆرەوە، نزیكەی 600 كەسایەتیی سیاسی و نوێنەری پارت و لایەنە سوننەكان بەتایبەتی ئەوانەی لەناو پرۆسەی سیاسین لە بەغدا كۆنگرەیەك ببەستن. لەناو خۆبەدوورگرتنی بەشێكیان و نەیاری و پاڵپشتی بەشی تریاندا، ئاخۆ كۆنگرەكە دەتوانێ ناوماڵی سوننە یەك بخات یان بەلایەنی كەم بتوانن بەیەك گوتار بچنە ناو قۆناغی داهاتووەوە؟
شێخ عەماد حەسەن یەكێك لە شێخەكانی هۆزی شمەر، بە"وشە"ی راگەیاند كە ئەو كۆنگرەی بڕیارە لە بەغدا بۆ یەكخستنی گوتاری سوننە و نوێنەرایەتی و باسكردنی كێشەكانیان ساز بكرێ، وەك ژمارەیەك لە شێخی هۆزە سوننەكان نوێنەرایەتی ئێمە ناكات.
زیاتر گوتی، ئەو كۆنگرەیە هاوشێوەی ئەوانەی پێش خۆی، هەر هەمان دەموچاوەكان كە هۆكار بوون بۆ وێرانبوونی پارێزگا سوننەكان بە پیلانگێڕییان لەگەڵ نووری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشووی عێراق و هێنانی تیرۆر بۆ ناو ئەو پارێزگایانە، دێنێتە پێشەوە.
لای خۆیەوە یوونس تائی سەركردە لە حزبی ئیسلامی عێراق بە"وشە"ی راگەیاند، بەستنی ئەو كۆنگرەیە دوای ژانێكی درێژ و هەوڵەكان بۆ ماوەی ساڵێك و دوو ساڵ دێ بۆ كۆكردنەوەی سوننە، یان بەلایەنی كەم نزیككردنەوەی بۆچوونەكانیان بۆ ئەوەی ببنە یەك هێز
بەهاوشێوەی هاوپەیمانی كوردستان و نیشتمانی، بۆیە كۆنگرەكە بۆ كۆكردنەوەی هێزە سیاسییە سوننەكان بووە كە كاریگەرن لەسەر سوننە و بۆ باسكردنی كێشەكانی ناوچەكە و گەیشتن بەیەك گوتار و ئەوەش مەبەستی سەرەكی پڕۆژەكەیە.
زیاتر گوتی، ئەوانەی بەشداری كۆنگرەكە دەكەن، ئەوانەن بەشدارن لە پرۆسەی سیاسی لە عێراق و كەسایەتییەكانی بەشدارن وەك ئوسامە نوجێفی و ئەسیڵ نوجێفی و ساڵح موتڵەگ و خەمیس خەنجەر، واتە هەموو ئەو كەسایەتییانەی پێشتر بەشدارییان لە هەڵبژاردندا كردووە، هەرچی ئەوانەشن كە لە دەرەوەی پرۆسەكەن بەشداری ناكەن.
بەپێی قسەكانی تائی ئەو كۆنگرەیە بۆ راگەیاندنی هاوپەیمانیەتی یان یەك بارستەی سوننەیە و راسپاردە و بڕیاری دیاریكراوی تیادا نابێت و دواتر پەیكەری ئەو بارستە دادەمەزرێت، بۆیە مەبەستی سەرەكیی یەكخستنی گوتاری سوننەیە بۆ قۆناغی داهاتوو بە تایبەتی لە ناوچە وێرانكراوەكان و هەوڵدان بۆ نەهێشتنی ناكۆكی و چاككردنەوەی دۆخەكە و بنیاتنانی دەوڵەتێكی مەدەنی كە بتوانێ كۆمەڵگە پێش بخات.
ئەو دووپاتی كردەوە كە لە كۆنگرەكانی پێشتریش لەلایەن وڵاتانی دراوسێوە، هەوڵ هەبووە بۆ كۆكردنەوەی سوننە، بەڵام زانیاریم نییە بەوەی ئەوان بە كردەنی پارەیان دابێت و تا ئێستە ئەو بابەتە تەنیا لەسەر كاغەزدا هەیە، بە راستی كۆنگرەكە پێویستی بە پاڵپشتی هەیە و هەندێك وڵاتیش هەن كە سوورن لەسەر پاڵپشتیكردنی كۆنگرەكە وەك ئەوەی پێشتر توركیا هەستا بە سازكردنی كۆنگرەكە لە ئەنكەرە.
ئەو سەركردە سوننەیە نەیشاردەوە كە یەكێك لە هەڕەشەكانی سەر فەشەلهێنانی كۆنگرەكە ململانێی ناوخۆیی وڵاتانی كەنداوە كە لەوانەیە لە ناكۆكی نێوان هێزە سوننەكانی بەشداری كۆنگرەكە رەنگ بداتەوە، بۆیە رۆژانی داهاتوو ئەوە بەدیار دەخەن، بەپێی زانیاریی خۆم تا ئەم ساتە هەمووان رازی بوونە بەشداری كۆنگرەكە بكەن، راستە ناكۆكی و ئەستەمی هەیە كە چەند لایەنێك هەوڵی دروستكردنی بارستە دەدەن وەك مەشعان جبووری و هیتریش بۆ فەشەلهێنانی ئەو كۆنگرەیە، بۆیە گەشبینییەكە كەمە، چونكە كۆكردنەوەی سوننە كارێكی ئاسان نییە.
بەبۆچوونی ئەو سەركردە سوننەیە هۆی پەرتەوازەیی و ناكۆكی سوننە، دەرەكییە. چونكە بەگوتەی ئەو "ئەگەر بتوانی ئەو درێژكراوە بۆ دەرەوە ببڕیت، سوننە كۆ دەبنەوە، واتە جیاوازی پاڵپشتیی دەرەكی بۆ سوننە كە ئەوانی جیاواز كردووە، بۆیە ئەگەر لەو كۆنگرەدا بتوانین 50%ی كۆكی و كۆبوونەوە لەو قۆناغەدا كە پڕە لە نەهامەتی و وێرانكاری، دروست بكەین پێی رازین".
لای خۆیەوە محەمەد خالیدی سیاسەتوان و پەرلەمانتاری پێشووی سوننە بە"وشە" راگەیاند، ئەو كۆنگرەیە تەنیا بۆ بەبازاڕكردنەوەی كەسایەتییە فاشیلەكانە كە لە 2003ەوە تا ئێستە لە پرۆسەی سیاسیدا فەشەلیان هێناوە، بەداخەوە لەلایەن وڵاتانەوە پاڵپشتی دەكرێن كە ئەوان سوورن لەسەر مانەوەی عێراق لەو دۆخەی ئێستەدا، ئەو كۆنگرەیە درێژكراوەی كۆنگرەكانی پێش خۆیەتی لە ئەنكەرە و برۆكسڵ كە فەشەلیان هێنا لە كۆكردنەوەیان و ئەوەی ئەو جارەشیان فەشەل دێنێ.
زیاتر گوتی، ئەوانەی لەو كۆنگرەیە بەشداری دەكەن، زۆرینەیان لە رەتكراوەكانن لەلایەن سوننەوە بەهۆی فەشەلهێنانیان لە ماوەی رابردوودا، بۆیە ئێستە ئەوان خۆیان بەچەند وڵاتێك شۆڕ دەكەنەوە بەمەبەستی دووبارە گەڕاندنەوەیان، بەڵام بە بڕوای من كەس پاڵپشتیان ناكات و ئەمەریكا و بەریتانیاش ئەوەیان بۆ دەركەوتووە، بۆیە ئەوان ناتوانن شتێكی زۆر بكەن.
خالیدی روونی دەكاتەوە كە "ئەو كۆنگرەیە ململانێكان زیاتر دەكات و ئەو كۆنگرانە جیاوازیی زیاتر دەكەن و كۆ ناكەنەوە". دووپاتی دەكاتەوە كە "هەڵبژاردنی داهاتوو سەركردەی نوێ بەدیار دەخات و دەیانسەپێنێ كە ئەوان نوێنەرایەتی راستەقینەی سوننە دەكەن، چونكە ئەوانەی ئێستە بۆ خەڵك ئاشكرا بوونە و ئێستە شەقام ئەوان رەت دەكاتەوە كە بنەمای پرۆسەی سیاسی لە وڵات گەلە و گەلیش رەتیان دەكاتەوە.
عەبدوڕەحمان وەگاع ئەندامی ئەنجوومەنی پارێزگای نەینەوا بۆ "وشە" رای گەیاند، تا ئێستە لە بەشدارانی كۆنگرەكە نین، بەڵام هەر هەوڵێك بۆ باسكردنی كێشەی پارێزگا وێرانكراوەكانی وەك مووسڵ باش دەزانین، بەڵام پێویستە لەسەر هێڵی نیشتمانی بێت و نامانەوێ بۆ یەكەم خانە بگەڕێینەوە و دەوڵەتی پێكهاتەكان دروست بكەینەوە، بۆیە دوور نین لە كۆنگرەكە، بەڵام لەوە دەترسین بە هاوشێوەی كۆنگرەكانی پێشوو فەشەل بێنێ.
زیاتر گوتی، بۆ داهاتوو رەنگە بۆچوونی ترمان هەبێت بۆ بەشداریكردن، بەتایبەتی ئەگەر داوامان لێ بكرێ، پێ دەچێ ئەو كۆنگرەیە تۆزێك جیاوازترە لەوانەی پێشوو بەوەی زۆرێك لە سوننە و دەوروبەری عەرەبی و سوننەی ناوچەكە روویان تێی كردووە، بۆیە ئێمە لێی دوور نابین بەتایبەتی دوای ئەوەی هەندێك شت روون بووەوە بەوەی هەوڵێك هەیە بۆ فرەوانكردن و هێنانەناوەوە و دوورخستنەوەی بەشدارانی كۆنگرەكە، كە ئێستە هەموو سوننە تیایدا بەشدار نین، بۆیە گۆڕانكارییەك بەسەر پێكهاتەی كۆنگرەكە دەكرێ.