ململانێی زلهێزەكان لە خاڵی كۆتا نزیك بووەتەوە

بودجەی رووسیا بۆ ماوەی 2013-2015، بڕێكی زۆری تەرخان كرا بۆ سوپا، بە رێژەی 26% لە ساڵی 2013 و 18% بۆ ساڵی 2015. 

بۆ ساڵی رابردوو بودجەی وەزارەتی بەرگریی رووسیا گەیشتە 100 ملیار دۆلاری ئەمەریكی (هاوتای بودجەی وڵاتێكی وەك عێراقە). 

رووسیا لە ساڵی 2011دا 71 ملیار دۆلاری تەرخان كردبوو بۆ سوپاكەی، سێیەم وڵاتی دنیایە لە دوای ئەمەریكا و چین كە قەبارەی بودجەی سەربازییەكەی گەورە بێت، بەپێی لێكۆڵینەوەیەك لە پەیمانگەی ستۆكهۆڵم بۆ توێژینەوەی ئاشتی. 

رووسیا پێشتر پێنجەم وڵات بوو لە دوای فڕەنسا و بەریتانیا بوو بۆ دانانی بڕی بودجەی سەربازی، بەڵام بە گەرمبوونی شەڕ لە ئۆكرانیا و سووریا ئەو بڕەی بەرز كردەوە، لە ماوەی 10 ساڵدا رووسیا رێژەی خەرجی سەربازی 79% بەرز كردووەتەوە، ڤلادیمێر پوتین خەونی هەیە هێز بۆ سوپای رووسیا بگەڕێنێتەوە بۆ ئەوەی لە دنیادا رۆڵی جەمسەرێكی گەورە ببینێت. 

پلانی مۆسكۆ ئەوەیە بە بڕە پارەیەكی زۆر چەكی سوپاكەی نوێ بكاتەوە، كە بڕی 750 ملیار دۆلاری بۆ تەرخان كردووە تا ساڵی 2020، سەرۆكی ناوەندی لێكۆڵینەوەی ئەوروپی (ئۆلاف ئۆسیستا) دەڵێت، كرملین ئامانجی ئەوەیە لە رێگەی پیشەسازیی سەربازییەوە، گەشە بە ئابووریی رووسیا بدات. 

ڤلادیمێر پوتین سەرۆكی رووسیا، دیمیتری مدڤیدیڤ سەرۆكی حكوومەتی رووسیای بۆ ئەو كارە راسپاردووە، سەرپەرشتی جێبەجێكردنی پلانی هەستانەوەی سوپای رووسیا و نوێكردنەوەی چەكەكانی بكات، بۆ ئەوەی ببێتە یەكێك لە سوپا هەرە گەورە و بەهێزەكانی سەر ئاستی دنیا و بتوانێت بەرژەوەندییەكانی رووسیا لە دنیادا مسۆگەر بكات. 

بەپێی ژمێرەی دەزگەی HIS Jane بۆ توێژینەوەی سەربازی، هێرشە ئاسمانییەكانی رووسیا لە سووریا، 3%ی بودجەی وەزارەتی بەرگری بۆ ساڵی 2016ی تێچووە، دەكاتە 51 ملیار دۆلار. 

رۆژانە رووسیا 2.3- 4 ملیۆن دۆلار لە شەڕی سووریا خەرج دەكات، كە 36 فڕۆكەی جەنگی و 20 هەلیكۆپتەری هەیە لە فڕۆكەخانی لازقیە، رۆژانە 30 هێرشی ئاسمانی ئەنجام دەدەن، هەموو هێرشێك پێنج مووشەك بەكار دەهاوێژن، لەگەڵ ئەوەشدا هەزار و 500 سەربازی رووسی و لەگەڵ ئەوەش سەربازی دەریایی لە سووریا هەیە. 

رووسیا ئەوەندەی خەرجییەكانی ئەمەریكا پارەی خەرج كردووە كە بۆ ژمارەیەكی كەم لە ئەفغانستان خەرجی دەكات، هەموو رۆژێك چوار ملیۆن دۆلاریان بۆ خەرج دەكات. 

بەڵام ئەمەریكا بۆ خەرجی شەڕی داعش، رۆژانە 10 ملیۆن دۆلاری تەرخان كردووە، چوار ملیار دۆلاری تەرخان كردووە بۆ ماوەی 14 مانگ. 

وەزارەتی دارایی رووسیا پێشنیازی كردووە كە خەرجی سەربازی بە رێژەی 6% كەم بكرێتەوە، بۆ ماوەی سێ ساڵی داهاتوو كە دەكاتە نزیكەی سێ ملیار دۆلار. 

وا دانراوە خەرجییەكانی ساڵی داهاتووی سوپای رووسیا بگاتە 49.5 ملیار دۆلار، ئەوەش كاریگەریی دادەنێت لەسەر ئەو پلانەی دانراوە بۆ سوپای رووسیا لە نوێكردنەوەی چەك و دروستكردنی چەكی نوێ و كڕینی چەك، هەمووی كێشەی بۆ دروست ببێت، ئەو كەمكردنەوەیە تەنیا وەزارەتی بەرگری ناگرێتەوە، بەڵكو وەزارەتەكانی تریش دەگرێتەوە، لەلایەن ئەنجوومەنی نیشتمانیی رووسییەوە، رەزامەندی لەسەر دراوە. 

هەروەها بۆ ئەمساڵ 2016، رووسیا لەبەرئەوەی سزای لەسەر بووە و نرخی نەوت دابەزیوە، گەشەكردنی ئابووریی 3.6 دابەزیوە، بۆیە بودجەی وەزارەتی بەرگری 5% دابەزاندووە، ئەگەر ساڵی داهاتووش 6% كەمی بكاتەوە، ئەوە هەردووك پێكەوە دەبێتە 11%ی بودجەی وەزارەتی بەرگری لە ساڵی 2015دا. 

لە سەرەتای شەڕی سووریاوە، رووسیا بەهێزێكی زۆر و راگەیاندنێكی بەرفراوانەوە هاتە ناو شەڕەكەوە، خواستەكانی توركیای راگرت و دژی بەشێك لە ویستەكانی ئەمەریكا وەستایەوە، سەرەكیترینیان هێشتنەوەی بەشار ئەسەد لە دەسەڵاتدا، یەكێك بوو لە ئامانجە گەورەكان.

دواتر هاوپەیمانییەكی چواریی دروست كرد لە نێوان ئێران و رووسیا و چین و سووریا، داوایان لە عێراقیش كرد بچێتە پاڵیان، بۆ ئەوەی دژی داعش هاوشانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە سەركردایەتی ئەمەریكا شەڕ بكەن، بەڵام ئەو خەونەیان سەركەوتوو نەبوو، هاوپەیمانییەكە هەڵوەشایەوە. 

گەورەترین مانۆڕ رووسیا كردی، ئەوەبوو لە دەریای قەزوینەوە بەسەر خاكی عێراق و ئێراندا، مووشەكبارانی بارەگاكانی گرووپە چەكدارە ئیسلامییەكان و داعشی كرد و دواتر سەركەوتنی هێرشەكەی راگەیاند، هەرچەندە هەندێك رەخنەی لەسەر بوو، بڵاو كرایەوە كە دوو مووشەكی لە ئاسمانی ئێران تەقیوەتەوە، ئەو هەواڵەش لەلایەن ئێران و رووسیاوە رەت كرایەوە. 

ئەمەریكا و رووسیا لە كۆتادا بەریەك كەوتن، مانگی ئەیلوول ئاگربەستیان راگەیاند بە هیوای ئەوەی چارەسەر بۆ كێشەی سووریا و شەڕی داعش بدۆزنەوە، بەڵام نەگەیشتنە رێككەوتن و لە دواجاردا ئەمەریكا گفتوگۆی لەگەڵ رووسیا هەڵپەسارد، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا رووسیا بەردەوام دەبێت لە جەنگەكە؟ یان كۆتای هاتووە؟ یەكلابوونەوە و كشانەوەی رووسیا چی لە گۆڕانكاری ناوچەكەدا دروست دەكات؟ 

هەموو ئەوانەی رووسیا كردی، ناوچەكانی بەرژەوەندیی خۆی پێ یەكلا كردەوە، بۆیە ئیتر پێویستی بە خەرجكردنی بڕە پارەی زیاتر نییە و كاتی بەش بەشكردنی كێكەكە هاتووە. 

ئەوەی ماوە لە نێوان هەردوو لا رووسیا و ئەمەریكا حەلەب و چارەنووسی چەكدارەكانی ئۆپۆزسێون.

لەو چوارچێوەیەشدا رووسیا توانیویەتی توركیا لە سووریا لە سیاسەتی ئەمەریكا جیا بكاتەوە و رازی بكات بە سیاسەتەكانی خۆی و پێكەوە دوژمنەكان لەناو دەبەن، هەرچەندە دوژمنەكانی ئەوان بە تیرۆریستی دەزانن مەرج نییە لای ئەمەریكییەكان تیرۆریست و دوژمن بن، بەڵكو هاوپەیمان و هاوكارن. 

دەزگە میدیایییەكانی توركیا بڵاویان كردەوە، هەردوولا رێك كەوتوون لەسەر ئەوەی ئەو چەكدارە ئۆپۆزسیۆنانەی رووسیا بە تیرۆریستیان دەزانێ، توركیاش هاوكاری بێت و هێرش بكاتە سەریان، بەهەمان شێوە رووسیا رەزامەندی لەسەر بوونی كانتۆنەكانی رۆژئاوای كوردستان نەدات، واتە یەپەگەش دەكەوێتە ناو بازنەی هێرشەكانی رووسیا و توركیاوە. مەشخەڵ كەڵۆسی شرۆڤەكاری سیاسی، بۆ "وشە" گوتی، رووسیا كەمكردنەوەی بودجەكەی كێشەی بۆ دروست ناكات، لەبەرئەوەی رووبەرەكانی خۆی گرتووە و چالاكییە سەربازییەكانی كەم دەكاتەوە، چونكە شوێنێك نەماوە شەڕی لەسەر بكات. 

زیاتر دەڵێت، دوایین پێدراو ئەوەیە گفتوگۆكانیان هەڵپەساردووە، چونكە نەخشە و ویستەكانی رووسیای بۆ هاتووەتە دەست و دەزانێ خەریكی چییە؟ كاتێك مەترسی لەسەر حەلەب دروست دەبێت، ئەوە دەستدرێژیكردنە سەر بەشی ئەمەریكایە، چونكە ناوچەكان و سنوورەكان یەكلا بوونەتەوە. 

كەڵۆسی رای گەیاند، لە رووی سیاسییەوە كاریگەریی لەسەر باشووری كوردستان نابێت، چونكە هەرێمی كوردستان بەشێویەك لە شێوەكان یەكلا بووەتەوە كە سنووری جێ سیاسەتی ئەمەریكایە، بەڵام لە رووی ئابووری و تەناهییەوە كاریگەریی دەبێت لەسەر كوردستان. 

ئەوەی پێوەستە بە رۆژئاوای كوردستانەوە، ئەم بەریەككەوتنەی ئەمەریكا و رووسیا كاریگەرییان لەسەری هەیە و پێویستیان بەوەیە بە وردی كاری لەسەر بكەن، چونكە یەكلا نەبووەتەوە لە رووی سیاسییەوە ململانێی لەسەر ماوە، هەرچەندە كاریگەریی خێرای لەسەر دروست نابێت و قۆناغەكە خاوە، مەگەر رووسەكان پەرچەكرداری خێرا دروست بكەن و دۆخەكە ئاڵۆز بكەن. 

"بە تەواوی رووبەر و جیۆگرافیای ناوچەكە روون بووەتەوە، كە رووسیا نابێت نزیكی ناوچەكانی هەرێمی سونەنشین بكەوێتەوە، كاتێك نزیك دەكەونەوە ئیتر پێوەندی و هەماهەنگی نامێنێت، گرژی دروست دەبێت، رووسیاش بەهەمان شێوە پێی قبووڵ نابێت هیچ هێزێك لە دەرەوەی هێزەكانی هاوپەیمانی خۆی، نزیكی ناوچەكانی بكەوێتەوە و تا دوا دڵۆپ خوێن لەسەری دەڕێژێت". ئەمە بۆچوونی كەوڵۆسییە. 

باڵوێزخانەی رووسیا لە دیمەشقی پایتەختی سووریا و لەژێر دەسەڵاتی بەشار ئەسەد بۆردمان كرا، ئەو هێرشە بە چەند سەعاتێك دێت دوای بڕیارەكەی ئەمەریكا.