كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن بڕیاری دا نیوەی دەنگدەران بە ئەلیكترۆنی دەنگ دەدەن و نیوەكەی تریشی بەسیستەمە كۆنەكە دەنگ دەدەن، چاودێرانیش دەڵێن گۆڕانكارییەكە دەرفەتی ساختەكاری زیاد دەكات.
نیگەرانی هەندێك لیست و قەوارە هاوكاتە لەگەڵ گوشاری هاوپەیمانیەتییە گەورەكان بۆ سەر كۆمسیۆن كە داوای سووككردنی رێنوێنییەكانی تایبەت بەدەنگدان دەكەن تا ئەو ئاستەی كار بە سیستەمە ئەلیكترۆنییەكە نەكرێت، ئەمە ترس و گومانی ئەگەری ساختەكاری و دەستكاریكردنی ئەنجامەكان زیاتر دەكات، بەڵام كۆمسیۆن دووپات لەسەر ئاسایی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن دەكات و دڵنیایی دەدات كە رێگری لە ساختەكاری دەكەن.
نوێنەرانی حزب و شارەزایان لە رێكخستنی رژێمی هەڵبژاردن دەڵێن دەنگدان لە چوارچێوەی سیستەمێك نیوەی ئەلیكترۆنی بێت كە كۆمسیۆن بڕیاری لەسەر داوە، پڕ لە كەموكوڕی و كەلێن دەبێت، رێیش بۆ ساختەكاریەكی فراوان زیاد دەكات.
ئەگەرچی كۆمسیۆن پشتی بە سیستەمی ئەلیكترۆنی بەستووە، بەڵام هێشتا عێراقییەكان گومانیان هەیە ئەو سیستەمە بتوانێت رێگری لە ساختەكاری بكات، باس لەوە دەكەن پرسەكە پێوەندی بەلایەنی دارایی و رێوشوێن گرتنەبەر نییە، بەڵكو پێوەندارە بە ناواخنی پرۆسەی سیاسی بەگشتی و رەوشتی لایەنە بەشدارەكان بەتایبەت حزبە گەورەكان كە هەمیشە بەدوای رێیەكدا دەگەڕێن تا ئەنجامەكە لە بەرژەوەندی ئەو تەواو ببێت، لەمەش كەمتر بەهیچ رازی نابێت.
چالاكێكی سیاسی عێراقی دەڵێ، هیچ جیاوازییەك نابینرێت هەڵبژاردن و جیاكردنەوەی دەنگەكان بە دەست ئەنجام بدرێت یان بە ئەلیكترۆنی، چونكە تارمایی ساختەكاری بەدواوەی هەڵبژاردنەوەیە وەك تارمایی گەندەڵی كە دوو جارە، جارێكیان لە كڕینی ئامێری دەنگدان و جیاكردنەوەی دەنگەكان كە لە ئاست و توانای پێویست نەبوو، نەرخەكەشی هەمان نرخی ئامێرەكە نەبوو. لەلایەكی تریش گرێبەستیان لەگەڵ زیاتر لە هەزار فەرمانبەر ئەنجام دا لە ترسی پەككەوتنی ئامێرەكە كە ئەمە دەریدەخات تەنانەت كۆمسیۆنیش باوەڕی بە پرۆسەكە نەبووە تا بتوانێت بە هێز و تواناوە كارەكە ئەنجام بدات، بەتایبەت ئەگەر ئەنجامەكەی رێك نەبێت لەگەڵ ئەوەی حزب و قەوارە سیاسییە باڵادەستەكان بەسەر كۆمسیۆنەوە دەیەوێت بەتایبەت هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا بەسەرۆكایەتیی نووری مالیكی لە خولی رابردوودا.
ئەو چالاكە گوتی "شكست پێهێنانی ئامێرە ئەلیكترۆنییەكە بەشێكە لە پرۆسەی تەواوكردنی دەرفەتدان بە ساختەكاری كە هەر لەكاتی كڕینی كارتی دەنگدانەوە دەستی پێ كردووە، بۆیە دوور نییە پەكخستنی ئامێرە ئەلیكترۆنییەكە رێوشوێنێكی یەدەگی كۆمسیۆن بێت بۆ دەرفەتدان بە ساختەكاری لە رێی جیاكردنەوەی دەنگەكان بە دەست، بەتایبەت كاتێك ئەو ئامێرە لە شوێنی تر و وڵاتی تر بەكار هاتووە و سەلمێنراوە سەركەوتوو نەبووە".
ئەو چالاكە كە قسەی بۆ "
عەرەب" كردووە، زیاتر گوتی "پارەیەكی ئێجگار زۆر خەرج كراوە بۆ ئەوەی هەڵبژاردنێكی پاك ئەنجام بدرێت، بەڵام دەرئەنجام پارەكە بە فیڕۆ چوو بۆ ئەوەی رێ بە ساختەكاری بدرێت".
نیگەرانییەكان بۆ سەر ئامێرە ئەلیكترۆنییەكە تا دێت زیاتر دەبێت، ئەمەش كۆمسیۆنی ناچار كرد هەفتەی رابردوو 100 ئامێری لە كۆی 59 هەزار ئامێر تاقی بكاتەوە تا دڵنیایی بداتە هەموو لایەك.
لەو تاقیكردنەوەیەدا 2%ی ئامێرەكان شكستیان هێنا، كۆمپانیا كۆرییەكەی كە ئامێرەكەی دروست كردووە رای گەیاند، ناتوانێت لەكاتی پەككەوتنی ئامێرەكان لە جێی خۆی یان بنكەی دەنگدان چاك بكاتەوە، بە دیوەكەی تر ئەوە دەگەیەنێت ئەگەر ئامێرێك لە رۆژی دەنگدان پەكی بكەوێت، ئەوا ناتوانرێت لەجێی خۆیدا چاك بكرێتەوە.
شارەزایەكی هەڵبژاردنی عێراقی كە بەشداری لە تاقیكردنەوەی ئامێرەكان كردبوو دەڵێ، بەڕێكەوت 2% پەكی كەوت، ئەگەری زۆرە رۆژی هەڵبژاردن رێژەكە زیاتر ببێت، چونكە تاقیكردنەوە و پشكنینی 100 ئامێر ناكاتە سەلامەتبوونی 59 هەزار ئامێرەكەی تر، چونكە زۆرینەی ئەو ئامێرانەی كە كۆمسیۆن كڕیویەتی و دابەشی سەر بنكەكانی دەنگدانی كردووە لە سەرانسەری عێراق، پشكنینیان بۆ نەكراوە.
لەسەر ئەو پرسە سەرچاوەیەك لە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنی عێراقی ئاشكرای كرد كە كۆمسیۆن پلانی جێگرەوەی هەیە و گرێبەست لەگەڵ هەزار كارمەند كراوە بۆ جیاكردنەوەی دەنگەكان، ئەمەش دەری دەخات كە كۆمسیۆن خۆیشی باوەڕی بە سیستەمە ئەلیكترۆنییەكە نییە.
گرێبەست لەگەڵ هەزار كارمەند لە كاتێكدایە هەفتەی رابردوو هەفتەنامەی "وشە" لە راپۆرتێكیدا ئاشكرای كرد كە كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن لە سەرەتای مانگی شوبات، چەند بڕیارێكی داوە لەبارەی جیاكردنەوەی دەنگەكان بە دەست، ئەمەش لەژێر فشارێكی زۆری حزبە باڵادەستەكان بووە.
كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن كە ئێستەش نوێنەری هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا و نووری مالیكی سەرۆك وەزیرانی پێشتر باڵادەستە، هەوڵ دەدات ترسی لایەنە سیاسییەكان لە جیاكردنەوەی دەنگەكان بە دەست بڕەوێنێتەوە كە لەم كاتەدا راگەیاندنی ئەنجامەكە زیاتر لە مانگێك دوا دەكەوێت و رێیش بۆ فەرمانبەرەكان خۆش دەكات كە ساختەكاری تێدا بكەن، ئاماژەی بۆ ئەوە كرد یەكێك لە هۆكارەكانی پەنابردن بۆ سیستەمی ئەلیكترۆنی زوو راگەیاندنی ئەنجامە سەرەتایییەكان بوو كە تەنیا چەند سەعاتێك دوای داخستنی سندووقی دەنگدان رادەگەیەنرێت.
بەگوێرەی بەدواداچوونە میدیایییەكان دەركەوتووە، ئەو ئامێرە ئەلیكترۆنییەی بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق بەكار دەهێنرێت كە كۆمسیۆن لەگەڵ دوو كۆمپانیای كۆری و ئیسپانی گرێبەستی كردووە بۆ دابینكردنی، لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی قیرغستان لە ساڵی 2015 شكستی هێنا و توانرا دزە بكرێتە ناوی، لەگەڵ ئەمەشدا عێراق ئامێرەكەی بە دوو هێندەی نرخەكە كڕیوە، لەوەش كارەساتر ئامێرەكە فلاش میمۆری دەخوێنێتەوە و دەتوانرێت زانیارییەكانی سەر ئامێرەكەی بخەیتەسەر، لێرەشدا بە ئاسانی دەتوانی بە ڤایرۆسێك تەواوی پرۆسەكە شكست پێ بهێنی.
بەدواداچوونە میدیایییەكان، ئەوەشیان ئاشكرا كردووە كە هەندێك حزبی عێراقی هەمان جۆر كارتی دەنگدانیان هاوردە كردووە و ساختەكارییان تێدا كردووە بە جۆرێك ئامێرەكە دەیخوێنێتەوە، لەوەش مەترسیدارتر كە باسی لێ دەكرێت بەكارهێنانی فەرمانبەرانی سەر ئامێرەكانن كە ئەو كارتانە بڕوێنن لە بەرژەوەندی ئەو حزبانە.
شارەزایان دووپات لەوە دەكەنەوە ئەگەری زۆرە ساختەكاری لەو ناوچانە بە بەرفراوانی ئەنجام بدرێت كە چاودێرانی ناوخۆ و نێودەوڵەتی دەستیان پێی ناگات، هەروەك چۆن لە هەڵبژاردنی رابردوودا ساختەكارییەكی زۆر لە شارۆكە و شارەدێیەكان ئەنجام درا.
ترسی ساختەكاری هەر بەوەندە كۆتای نەهاتووە، بەڵكو ترسی دزەكردن هەیە بۆ ناو ئەو مانگە دەستكردەش كە لە بنكەكانی دەنگدانەوە زانیارییەكانی بۆ دەگوازرێتەوە بۆ بنكەی سەرەكی لە بەغدا، شارەزایان و نوێنەری حزبەكان دەڵێن گواستنەوەی زانیارییەكان لە رێی ئینتەرنێتەوە ئەگەری زۆرە لە رێی هاككەرەكانەوە دزە بكرێتە ناوی و دەستكاری ئەنجامەكەی بكرێت.
هەموو ئەو ترسانە وایكردووە كۆمسیۆن تاوتوێی وازهێنان لە هەڵبژاردنی نیوە ئەلیكترۆنی بهێنێت و بە دەست دەنگەكان جیا بكاتەوە كە ئەو سیستەمە نزیكەی 500 ملیۆن دۆلار لەسەر عێراق كەوتووە، بەڵام كۆمسیۆن ئێستە پێ ناچێت ئەو بڕیارە بدات.