گەندەڵی سێكتەری نەوت لە عێراق كۆسپ دەخاتە بەردەم حكوومەتی نوێ

وەزارەتی نەوتی عێراق ئاشكرای كرد، گرێبەستەكانی سەردەمی حوسێن شەهرستانی وەزیری پێشووتری نەوت لە كابینەكانی نوری مالیكی لە نێوان 2006 بۆ 2004، كە گەندەڵی گەورەی تێدا كراوە، بوونەتە بەربەست لەبەردەم راگەیاندنی گرێبەستی نوێ بۆ بەرهەمهێنانی نەوت و زیادكردنی ئاستی بەرهەم و رەخساندنی هەلی كار و سوود وەرگرتن لەو غازە سروشتییەی دەسووتێنرێت.

مەرجەكانی وەزارەتی نەوت لە بەستنی گرێبەستی نوێی بەرهەمهێنانی نەوت كە خۆی لە رێگرتن لە سووتاندنی ئەو غازە سروشتییە و رەخساندنی 85%ی هەلی كار بۆ عێراقییەكان و زیادكردنی بەرهەم بۆ سەرووی حەوت ملیۆن بەرمیل لە رۆژێك تا ساڵی 2024، بەڵام وەك كاربەدەستانی وەزارەتی نەوت دەڵێن مەرجەكانیان رووبەڕووی ئاستەنگی گرێبەستەكانی رابردوو بوونە كە ئاسانكاری زۆری بۆ كۆمپانیاكان كردووە و لە لێكۆڵینەوەیەكیش دەركەوتووە كە گەندەڵی گەورەی تێدا كراوە.

لە ماوەی دوو ساڵی رابردوودا وەزارەتی نەوت چەندان گرێبەستی نوێی كردووە كە مەرجەكانی خۆی لەسەر كۆمپانیاكان سەپاندووە لەوانە رەخساندنی 85%ی هەلی كار بۆ خەڵكی ناوچەكە و ئاوەدانكردنەوەی ژێرخانی ناوچەكە لە خزمەتگوزاری پزیشكی و خوێندن، بەڵام كاتێك لە مانگی نیسان/ ئەپڕێڵی رابردوو، وەزارەتی نەوت 11 كێڵگەی نەوتی نوێی راگەیاند بە مەبەستی گرێبەست كردن لەگەڵ كۆمپانیاكانی نەوت، هیچ كۆمپانیایەكی گەورە و زەبەلاحی جیهانی نەهاتنە پێشەوە، تەنیا شەش كۆمپانیای ئیماڕاتی و چینی نەبێت، ئەویش بەهۆی گرێبەستەكانی پێشتری وەزارەت كە حوسێن شەهرستانی بەرپرسی دۆسیەی نەوت لە سەردەمی حكوومەتەكانی نوری مالیكی، قازانجێكی زۆری بۆ كۆمپانیاكان رەخساند بوو، وایكرد بوو كۆمپانیاكان مەرجەكانی خۆیان لەسەر حكوومەتی عێراق بسەپێنن و تێچووی تەواوی بەرهەمهێنانی نەوت بە كۆمپانیاكان بدەنەوە، لەگەڵ ئەمەشدا مافی ئەوەی بە كۆمپانیاكان دابوو كە پێشخستن و زیادكردنی بەرهەمهێنانی نەوت رەت بكەنەوە، بەڵام لێكۆڵینەوە نێودەوڵەتییەكان لەو گرێبەستانە ئاشكرای دەكەن كە گەندەڵی گەورە لەناو گرێبەستەكاندا كراون.

ئێستە وەزارەتی نەوت بەو رێكار و مەرجانەی دایناوە، ئامانجیەتی لە یەك كاتدا هەلی كاری رەخساو لە پیشەسازی نەوتدا 85%ی بۆ عێراقییەكان بێت، هاوكات كۆمپانیاكە دەبێت چارەسەری ئەو غازە سروشتییە بكات كە تا ئێستە لە كێڵگەكان بە خۆڕایی دەسووتێنرێت و سوودی لێ وەرناگیردرێت، لەگەڵ ئەمەشدا مەرجی پێشخستن و زیادكردنی بەرهەم و ئاوەدانكردنەوەی ناوچەی بەرهەمهێنانی نەوت لە ژێرخانی تەندروستی و خوێندن دەخاتە ئەستۆی كۆمپانیاكە.

 

جەبار لعێبی وەزیری نەوت رای دەگەیەنێت ئەو نەوتەی رۆژانە عێراق بۆ پێویستی ناوخۆ بەكاری دەهێنێت 670 هەزار بەرمیلە، بەڵام بەكارهێنانی رۆژانە ملیۆنێك و 200 هەزار بەرمیل نەوتە، ئەمەش ساڵانە خەرجی دوو ملیار دۆلار لەسەر عێراق دەكەوێت، گوتی "وەزارەت پلانی زیادكردنی بڕی پێویستی ناوخۆی داناوە بۆ ساڵی 2022 كە لە 670 هەزار بەرمیل بیگەیەنێت بە دوو ملیۆن بەرمیل لە رێگەی دروستكردنی پاڵاوگەی نوێ، هاوكات هاندانی وەبەرهێنان بە هەماهەنگی لەگەڵ كۆمپانیا زەبەلاحەكانی دنیا بۆ زیاد كردنی پاڵاوتنی نەوت لە ئاستی ناوخۆدا كە داهاتی بۆ عێراق لە هەناردە كردنی نەوت زیاترە، لەوەی نەوتی خاو هەناردەی دەرەوە بكرێت".

وەزارەتی نەوت ئاماژەی داوە، لە هەوڵدان بۆ پڕ كردنەوەی كێماسییەكانی گرێبەستەكانی پێشتر دان لە رێگەی كەمكردنەوەی مافەكانی دارایی كۆمپانیاكان و خستنەناوی مافی خاوەنداریەتی بۆ حكوومەت، لەگەڵ دانانی كاتێكی دیاریكراو بۆ كاركردنی كۆمپانیاكان لەو كێڵگە نەوتییانە و سووتاندنی ئەو غازە سروشتییەی لێیەوە دەردەچێت.

هەوڵەكانی وەزارەتی نەوت بەشێكە لە پلانی حكوومەتی عێراق بۆ زیادكردنی وەبەرهێنانی بیانی لە پڕۆژە نوێییەكانی سێكتەری نەوت، كە ئەگەرچی كۆمپانیا نێودەوڵەتییە زەبەلاحەكان بۆ وەها گرێبەستێك ئامادە نین بێنە پێشەوە، بەڵام حكوومەتی عێراق رووی لە كۆمپانیا هەرێمایەتییەكان بەتایبەت چینییەكان كردووە بۆ پێشخستنی كێڵگە نەوتییەكان.

خراپی دۆخی تەناهی و ناڕەزایەتییەكانی پارێزگاكانی باشوور بەتایبەت بەسڕە تەگەرەی لەبەردەم هەوڵەكان و پلانی وەزارەتی نەوت لە پێشخستنی سێكتەری نەوت دروستكردووە كە بەهۆیەوە گەورە كۆمپانیایەكی گەڕانی وەك رۆیاڵ داتچ شێڵ لە هەردوو پڕۆژەی كێڵگەكانی نەوتی قوڕنە و مەجنون لە بەسڕە كشانەوە.

هەوڵەكانی وەزارەتی نەوت بۆ پێشخستنی كێڵگەكانی نەوت و زیاتر كردنی بەرهەمهێنان لە سێ ملیۆنەوە بۆ حەوت ملیۆن، لە كاتێكدایە بەگوێرەی راپۆرتە میدیاییەكان و ناوەندەكانی لێكۆڵینەوە، گەندەڵی زۆر گەورە و زەبەلاح لە سێكتەری نەوتی عێراقی لە 2003ەوە تا ئێستە كراون، هەر لە وەرگرتنی بەرتیل لە كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكان تا دروستكردنی كۆمپانیای سێبەر و كردنیان بە هاوبەش لە گرێبەستەكان و پێدانی پشك لە قازانج پێیان كە لە بنەڕەتدا ئەو كۆمپانیایانە بوونیان نییه و هی بەرپرسانی باڵای عێراقیین.

لە راپۆرتێكی بنكۆڵیدا كە چەند میدیایەكی نێودەوڵەتی ئەنجامیان داوە، دەركەوتووە كە حوسێن شەهرستانی وەزیری پێشتری نەوت لە حكوومەتی نوری مالیكی، عەبدولكەریم لعێبی وەزیری نەوت، زیا جەعفەر موسەوی بەڕێوەبەری كۆمپانیای نەوتی باشوور، كیفاح نەعمان بەڕێوەبەری نەوتی باشوور لە سەردەمی سامر غەزبان وەزیری نەوت،  عودەی قوڕەیشی یەكێك لە بەرپرسە باڵاكانی كۆمپانیای نەوتی باشوور، باسل جەراح نێوەندگیر لەنێوان كۆمپانیای " unaoil" لەگەڵ بەرپرسانی عێراقی گەندەڵی گەورەیان ئەنجام داوە.

بەگوێرەی لێكۆڵینەوەكان دەركەوتووە كە چۆن گرێبەستەكانی كێڵگە نەوتییەكانی عێراقی لە رێگەی ئەو كەسایەتییانە فرۆشراون و لە بەرانبەردا كۆمپانیا گەورە و زەبەلاحەكانی سێكتەری نەوتی جیهانی ملیۆنان دۆلاریان وەك بەرتیل بە بەرپرسانی عێراقی داوە لە نێوان 2005 تا 2014، كە بەشێك لەو پارانە راستەوخۆ خراوەتە سەر حیسابی بانكی حوسێن شەهرستانی و عەبدولكەریم لعێبی.

یەكێك لەو گرێبەستانەی كە باسل جەراح نێوەندگیری بۆ كۆمپانیا " unaoil"ی كردووە، كە خاوەنەكەی ئیحسانی عەتایە و بە رەچەڵەك ئێرانییە و بارەگای كۆمپانیاكەش لە مۆناكۆی فڕەنسییە، بۆ كۆمپانیای هیوندای كۆریای باشوور، حەوت ملیۆن دۆلار وەك بەرتیل لە كۆمپانیا كۆرییەكە وەرگیردراوە، بەرانبەر بە پێدانی گرێبەستێك كە بەهاكەی 100 ملیۆن دۆلارە. بەشێك لەو حەوت ملیۆن دۆلارە بۆ حیسابی تایبەتی حوسێن شەهرستانی چووە و بەشێكیش بۆ حیسابی تایبەت ئەحمەد جبوری كە ئەویش نێوەندگیر بووە لەنێوان جەراح و شەهرستانی.

لە ساڵانی 2010 و 2011، جەراح رەزامەندی دەربڕیوە بۆ پێدانی 20 ملیۆن دۆلار بە ئەحمەد جبوری بەو مەرجەی كاریگەری لەسەر شەهرستانی و لعێبی دابنێت تا پشك لە پڕۆژەی بۆڕی نەوتی عێراقی بدات بە كۆمپانیای لیتونی بەحرێنی كە بەهای گرێبەستەكە 200 ملیۆن دۆلار بووە، هاوكات ساڵی 2011 كۆمپانیا ئێرانییەكە ئامادەیی نیشانداوە كە 16 ملیۆن دۆلار وەك بەرتیل بدات بەرانبەر بەدەستهێنانی پشتگیری شەهرستانی بۆ وەرگرتنی گرێبەستی دروستكردنی بۆڕی نەوت كە بەهای گرێبەستەكە 600 ملیۆن دۆلار بووە.

بەگوێرەی راپۆرتێكی تر لەبارەی تازەترین گرێبەست كە وەزارەتەكەی جەبار لعێبی ئەنجامی داوە، لە مانگی نیسانی رابردوو رای گەیاند، دەركەوتووە كە 75%ی داهاتی نەوتی بەرهەمهێنراو لەو كێڵگانە بۆ كۆمپانیاكان دەچێت و 25%ی بۆ حكوومەت دەمێنێتەوە، ئەمەش لە كاتێكدا بوو كە لە 12ی ئایار، واتە كەمتر لە مانگێك، هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق ئەنجام درا و ئێستەش هەوڵی پێكهێنانی حكوومەتی نوێ دەدرێت، بۆیە شارەزایانی نەوتی گومانی زۆر دەخەنە سەر ئەو گرێبەستە نوێیانە كە حكوومەتەكەی عەبادی لە كۆتایی تەمەنیدا ئەنجامی داون.

شارەزایانی نەوت ئەوەش دەخەنەڕوو زیاتر كردنی بەرهەمهێنانی نەوت چ سوودێكی بۆ بودجەی عێراقی و هاووڵاتییانی دەبێت، ئەگەر 75%ی قازانجەكەی بۆ كۆمپانیاكان بێت.

عەبدولرەحمان مەشهەدانی شارەزای ئابووری گوتی، ژینگە و كەشی خولی گرێبەستی مانگی نیسانی رابردوو، لە خولی گرێبەستی ساڵی 2009 دەچێت كە گەندەڵی تێیدا مسۆگەر بوو، تەنانەت بەشێك لەو كۆمپانیایانەی بەشداریان لە خولی گرێبەستەكاندا كرد بوو ناویان لە لیستی رەش دایە، گوتی "دەستنیشان كردنی 25%ی قازانج بۆ حكوومەت و ئەوەی تر بۆ كۆمپانیاكان، دەرگایەكی گەورە بە رووی گەندەڵی دەكاتەوە، سەلمێنەری ئەوەیە كە بەرپرسانی عێراقی دەیانەوێت ئەو نەوتەی هەیە بە هەر نرخێك بێت بیفرۆشن لە پێناو دەستخستنی پارە".