دوایین زانیاری زانستی لەسەر سیناریۆكانی كۆتاهاتنی كۆرۆنا

ژمارەی تووشبووان بە ڤایرۆسی كۆرۆنا ملیۆنێك و 100 هەزاری كەسی تێپەڕاندووە و ژمارەی قوربانیانیش نزیك لە 100 هەزار كەس دەبێتەوە. بەڵام هێشتا ملیۆنان مرۆڤ بەهۆی رێكارە تەندروستییەكان لە ژیانێكی سەلامەتدان.

 

ماڵپەڕی "بلومبێرگ"ـی ئەمەریكی لە وتارێكی درێژدا باس لە سیناریۆكانی كۆتاهاتنی پەتای ڤایرۆسی كۆرۆنا دەكات، ئەمەش لە كاتێكدایە دوای ئەوەی تەنیا لە یەك رۆژدا 10 هەزار كەس بەو ڤایرۆسەوە گیانیان لە دەست دا، ژمارەی قوربانیان گەیشتە 60 هەزار كەس و تا دێت سێكتەری تەندروستی وڵاتانی دنیاش روو لە كەوتن و شكست بەرانبەر بە ڤایرۆسی كۆرۆنا دەكەن، هاودەمیش ئابووری دنیا گورزێكی كوشندەی مێژووی بەركەوتووە و تا دێت روو لە شكست و ئیفلیجبوون دەكات كە رەنگە لێكەوتەكانی چەندان ساڵ بخایەنێت.

 بەپێی بەیاننامە و توێژینەوەكان بێت، ئەو كاتە ڤایرۆسی كۆرۆنا كۆتایی دێت كە دژە ڤاسكینی ڤایرۆسەكە بە سەركەوتوویی دۆزرایەوە، یانیش بەرگری لەشی مرۆڤەكان پێشكەوتووتر بێت بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەو ڤایرۆسە وەك ئەوەی ئێستە خەڵكانێكی زۆری تووشبوو بەو ڤایرۆسە چاك بوونەتەوە.

تەنیا دوو رێ هەیە بۆ رووبەڕووبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا، دۆزینەوەی دژە ڤاسكین بەجۆرێك بگاتە زۆرینەی مرۆڤایەتی، یانیش ڤایرۆسەكە بگاتە ملیۆنان كەس كە ئەمەش دەبێتە هۆی داڕمانی سیستمی تەندروستی و مردنی خەڵكێكی زۆر تا ژمارەیەكی زۆری مرۆڤ بەرگری دژی ئەو ڤایرۆسە بكەن.

 

 شارەزایان دەڵێن بەرگری یەكجارەكی دژی ئەو ڤایرۆسە تەنیا لەو كاتەدا پەیدا دەبێت كە كەسێك پێشتر ڤایرۆسەكەی گرتبێت و چاك بووبێتەوە نەك لە رێڤەی دژە ڤاسكین، بەمجۆرەش ئەوانەی چاك دەبنەوە دەبنە خاوەنی بەرگرییەكی هەمیشەیی دژی ئەو ڤایرۆسە، بۆ ئەمە پێویستە بەشێك لە خەڵكی ئەو ڤایرۆسە بیانگرێت بۆ سەلماندنی بەرگری یەكجارەكی، بەڵام بۆ نەخۆشییەكی تری وەك نەخۆشی دفتیریا بە نموونە، بۆ دەستخستنی بەرگری یەكجارەكی پێویستە 75%ـی خەڵكی تووشی ببن.

هەندێك لە توێژینەوەكان باس لەوە دەكەن كە ژمارەی تووشبووان بە ڤایرۆسی كۆرۆنا زۆر لەوە ژمارە زیاترە كە راگەیەنراوە و نزیك بووەتەوە لە ملیۆنێك و 200 هەزار كەس، خۆ ئەگەر ئەو ئەگەرە راست بێت، ئەوا دنیا نزیكە لەوەی بگاتە بەرگری یەكجارەكی دژی ئەو ڤایرۆسە.

زۆر لە تیمە زانستییەكان كۆكن لەسەر ئەوەی دەستخستنی دژە ڤاسكینی كۆرۆنا 12 بۆ 18 مانگی دەوێت

زۆرینەی وڵاتان پشت بە قەدەغەی هاتوچۆ دەبەستن بۆ بەرەنگاربوونەوە لە بڵاوبوونەوەی ئەو ڤایرۆسە. وڵاتان كار لەسەر ستراتیجیی رێگرتن لە كۆبوونەوەی بە كۆمەڵ دەگرن بۆ پەكخستن و سستكردنی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەكە تا رێگری بكەن لە تووشبوونی بە كۆمەڵ كە دەزگا تەندروستییەكان دەرەقەتی نایەن. 

جێبەجێكردنی ئەو ستراتیجە رێخۆش دەكات بۆ كارمەندانی تەندروستی تا زیاتر دەرفەتی سەركەوتن بەسەر ئەو ڤایرۆسە بەدەست بهێنن و توانای تاقیگەكانیش لە ئەنجامدانی توێژینەوە و پشكنینەكان زیاتر دەكات، دەرفەتی هەناسەدانی دەستكردیش بۆ تووشبووان لە چاودێری چڕ زیاتر دەكات.

نابێت هاووڵاتییان چاوەڕوانی ئەوە بكەن ژیان بە خێرایی پاش كۆڕۆنا بگەڕێتەوە دۆخی خۆی، بۆیە هەر شلكردنێكی رێكارەكان لەلایەن حكوومەتەكان، رەنگە دەرفەت بێت بۆ بەرزبوونەوەی زیاتری ژمارەی تووشبووان. 

دوای دوو مانگ لە قەدەغەی تەواوی هاتوچۆ لە شاری ووهان لەلایەن دەسەڵاتدارانی چین و هەڵگرتنی بە رووی دانیشتووانی، جارێكی تر ڤایرۆسەكە دەركەوتەوە و دەسەڵاتدارانی ناچار كرد دووبارە قەدەغەی هاتوچۆ بەسەر بەشێك لە شارەكە بسەپێننەوە.

خاتوو جین هارس بەرپرسێكی پزیشكییە لە ئینگلتەرا دەڵێ، پێویستە قەدەغەی هاتوچۆ بۆ ماوەی دوو بۆ سێ مانگ بەردەوام بێت، تەنانەت رەنگە پێویست بكات بۆ ماوەش شەش مانگ بەردەوام بێت.

هاوكات ئەنیلیس وایلدر سمیس مامۆستای نەخۆشییەكانی گەدە لە قوتابخانەی لەندەن بۆ تەندروستی پزیشكی دەڵێ، پێویستە قەدەغەی هاتوچۆ بەردەوام بێت تا ئاستی تووشبوونی رۆژانە بەو ڤایرۆسە بەشێوەیەكی بەردەوام كەم بێتەوە.

 كۆمەڵێك لە شارەزایانی تایبەتمەند لە سێكتەری تەندروستی ئەمەریكی نەخشەرێیەكیان داناوە، ئەو نەخشە رێیە تەنانەت شارەزایەكی خواردن و دەرمانیش تێیدا ئەندامە، ئامانجیش لەمەدە ئامادەكارییە بۆ ئەوەی بەشێوەی قۆناغبەندی قوتابخانە و كۆمپانیاكان بكرێنەوە، بەڵام رێگرتن لە قەدەغەی هاتوچۆ بەردەوام دەبێت. 

هاوكات بەردەوام هانی خەڵك دەدەن كە بەردەوام بن لە دووركەوتنەوە لە یەكتر، ئامۆژگاری ئەوەیشیان دەكەن كە كاتی یەكتر بینین لە شوێنە گشتییەكان دانەنێن.

ئەو قۆناغبەندییە پشتی بە خاڵێكی پێچەوانە بەستووە، ئەویش ئەگەر ژمارەی تووشبووان زیادی كرد، ئەوا پێویستە رێكارەكان زۆر زیاتر توندتر بكرێن.

 بەگوێرەی توێژینەوەكان زۆر گرنگە ژمارەی پشكنین و تاقیكردنەوەكان لەسەر ئاستێكی فراوان زیاتر بكرێت، پشكنین بۆ هەموو ئەو كەسانە بكرێت كە نیشانەكانی كۆرۆنایان هەیە، تەنانەت گرنگە ئەوان كەرەنتین بكرێن، تەنانەت ئەگەر پێویست بكات هەموو ئەو كەسانەش كەرەنتین بكرێن كە پێوەندییان پێشتر لەگەڵ ئەو كەسە هەبووە.

 

ئەگەرچی دەیان تیمی كۆمپانیا و زانكۆ و تاقیگەكان كار لەسەر دروستكردنی دژە ڤاسكینی كۆرۆنا دەكەن، بەڵام تا ئێستە هیچ دژە ڤاسكینێكی دڵنیاكەرەوە و متمانە پێكراو لەلایەن رێكخراوی تەندروستی جیهانی متمانەی وەرنەگرتووە. ئەمەیش وای كردووە دەستخستنی دژە ڤاسكینەكە ماوەیەكی درێژ بخایەنێت و هەندێك پێیان وایە ساڵێكی زیاتر پێویستە بۆ دڵنیابوون لە سەلامەتی دژە ڤاسكینەكە و كاریگەری دژ بە ڤایرۆسی كۆرۆنا. زۆر لە تیمە زانستییەكان كۆكن لەسەر ئەوەی دەستخستنی دژە ڤاسكینی كۆرۆنا 12 بۆ 18 مانگی دەوێت. 

رەنگە بەختی ئەوەمان هەبێت كە وەرزی هاوین لە بەردەمماندایە، رەنگە ئەو ڤایرۆسە لەگەڵ هاتنی وەرزی هاوین و بەرزبوونەوەی پلەكانی گەرما كاریگەری و چالاكی نەمێنێت، بەڵام ئەوەش هێشتا پشتڕاست نەكراوەتەوە و تەنانەت قسە لەسەر ئەوەیە كە لە پایزی داهاتوو دووبارە ڤایرۆسەكە بڵاو دەبێتەوە، ئەگەرچی ئەمە مەترسییە گەورەیەكەیە، بەڵام ئەگەر ڤایرۆسی كۆرۆنا لە وەرزی هاوین كاریگەری و چالاكی كەمتر بێتەوە، ئەوا لایەنی كەم دەرفەتێك دەبێت بۆ دنیا كە هەناسەیەك هەڵمژێ و باشتر كار لەسەر دۆزینەوەی دژە ڤایرۆسەكە بكات.