لە دەسپێكدا و هەر لە سەدەی چوارەمی پێش زایینەوە بە مەبەستی چارەسەریی هەوكردنی ڕیخۆڵە و گەدەی مرۆڤ، (ئەبوكرات)ی زانا لە زەرنیخ سوودی وەرگرت، دواتر لە سەدەی سێزدەیەمی زاینییەوە كیمیاگەرێك بە ناوی (ئەلبێرتۆس ماگنتۆس) پێكهاتە كیمیاییەكەی سیانیدی ئەكسید زەڕنیخی دۆزییەوە، كە لە مێژوودا بەم پێكهاتە دزێوە مەترسیدارەوە ناوبانگی پەیدا كرد و هەرگیز لە چاوەڕوانی ئەوەیشدا نەبوو كە وەك كەرەستەیەكی تاوان لە تاوانكاری سیاسیدا بەكار بهێنرێت و ڕۆح و هەناسەی مرۆڤی پێ سارد بكرێتەوە.
یەكەمین جار لە فڕەنسا دژ بە (لویس پاشای چوارەم)ی وڵات و هەروەها لە دژی (ناپلیۆن پۆناپارت) وەك كەرەسەیەكی بێ تام و بێ بۆن و بێ ڕەنگ، خرایە ناو شەرابەكانیانەوە، یەكەمیان ڕاستەوخۆ و دووەمیان ناڕاستەوخۆ و بە شێرپەنجەی قۆڵۆنەوە وردە وردە مردار بووەوە.
هاوشانی كۆمەڵێك ژەهری تر وەك كەرەسەیەكی سەرەكی و بژاردەیەكی نامەردانەی لێ هات
ئیتر بە درێژایی ساڵانێك و تا دەگاتە سەدەی بیستەم، لەلایەن دەزگا هەواڵگرییەكانی زۆربەی وڵاتانی ئاسنینەوە، ئەم ژەهرە تەقلیدیە باوە، هاوشانی كۆمەڵێك ژەهری تر وەك كەرەسەیەكی سەرەكی و بژاردەیەكی نامەردانەی لێ هات، ژەهر بە مەبەستی یەكلاكردنەوەی ململانێی سیاسی بەكار دەهێنرا، وڵاتانی ڕووسیا و ئەمەریكا و ئیسرائیل و ئەفەریقای باشوور، بەرهەمهێنەرانی دەیان جۆری ژەهری هاوشێوەن، بە جۆرێك هەندێك لەو ژەهرانە بە ڕێژەیەك هێندە نامۆ و هەستەوەرانە دروست كراون، بە زەحمەت لە تاقیگەكانی پشكنینی خوێندا دەردەكەون.
هەواڵگرانی ڕووسیا لە پاكتاوكردنی جەستەیی بازرگانەكانی خۆیاندا بە شێوەیەكی بەربڵاو ئەم ژەهرە و هەروەها ژەهری پالیۆمیان لە لەندەن بەكارهێناوە، لە خۆرهەڵاتی ناوینیشدا یەكێك لەو كەسایەتیانەی پاش چەندان مانگ كاریگەری ئەم ژەهرەی تێدا دەركەوت (یاسر عەرەفات) بوو، كە سەرەتا موو بە قاچەكانیەوە نەما، ئینجا مووی تەپڵی سەری هەڵوەری و دواتر گورچیلەكانی سست بوون و جگەری ئاوسا و لە پەلوپۆی خست، ئەو جۆرە ژەهرە ئەگەر بە زوویی تریاقی دژە ژەهرەكەی لەگەڵ بەكار نەهێنرێت، لە ماوەیەكی دوورودرێژدا و بە مردنێكی لەسەرخۆ، وردە وردە كەسی ژەهرخواردوكراو دەكوژێت.
لە سەردەمی (ستالین) بەم جۆرە ژەهرانە دەیان كەسایەتیی سیاسی و ڕەخنەگر و نووسەری بەناوبانگ لەناو براون، یان پەكیان خستوون كە دوایەمینیان (ناڤالنی) بووە، پێشتریش ڕەخنەگری بەناوبانگی ڕووسی (یۆری) و نووسەری ناوداری بولگاری (جۆرج ماركۆف) بەو دەردە براون.
هەر بەم كەلتووری پاكتاوكردنی نەیاران بە ژەهرەوە، بەعسییەكان لاسایی ڕووسەكانیان دەكردەوە، بۆ نموونە ئەو كەسە سیاسییانەی لە زیندانەكانی بەعسدا دەمانەوە و پاش ماوەیەك بە ناوی مەكرەمەی لێبووردنەوە ئازاد دەكران، بە مەرگێكی لەسەرخۆ و هێواش، ڕۆحیان دەسپارد، شێوازی مەرگیان لە شێوازی تێكچوونی تەندروستی و شێوازی مەرگە لەسەرخۆیەكەی (ئەحمەد حەسەن بەكر)ی هەڤاڵە دڵسۆزەكەی خۆیانەوە نزیك بوو، بۆیە بەعسییەكان لە زۆرجێگە و بۆنەدا بە گومان و نیگەرانیەوە دەستیان بۆ نانێك ڕادەكێشا یان پەرداخە ئاوێكیان لە كەسانی تر وەردەگرت، چونكە خۆیان بە شێوەیەكی بەرفراوان ئەم ژەهرانەیان لە دژی نەیارانیان بەكار دەهێنا.
هەر ئەم كەلتوورە بەوڕەفتار و پیلانە قێزەونانەی موخابەراتی بەعس، كوێرانە بەرەو ناو ڕیزەكانی یەكێتی و نیشتمانی كوردستانیش گواسترایەوە، سەروەختێك لە ساتە شوومەكانی شەڕی براكوژیدا ڕۆژنامەنووسێك كە خەڵكی هیران بوو، سەرنووسەری ڕۆژنامەیەك بوو كە هەر یەكێتی هاریكاری بوو لە دەرچونیدا، لە ڕێی برادەرێكمەوە داوای بینینی نێچیرڤان بارزانی كردبوو، لە دانیشتنێكی تایبەتیدا بینی بووی، برادەرەكەم وتی (كاك نێچیرڤان زۆر بە توڕەیی و بە دەنگی بەرزەوە لە ژوورەكەی خۆی ئەو برادەرەی كردە دەرەوە) و هەر ئەوەندە ئەمیش پێی وتبوو (بەڕێزتان بۆچی لێی توڕە بوون؟) كاك نێچیرڤان بە برادەرەكەمی وتبوو (جارێكی تر خەڵكی لەم شێوەیە و خاوەن بیرۆكەی وا ناشرین و پڕ لە تاوان نەهێنیتە لای من، خۆ ئێمە ئەگەر وامان بكردایە ئێستە هەموو عێراقمان بە دەستەوە دەبوو...)
دیاربوو ئەو ڕۆژنامەنووسە پێی وتبوو ئەگەر دەتانەوێت كەپكی ئالانە لە یەكێتی پاك بكەنەوە ئەوە زەرفێك ژەهرم پێ بدەن لەگەڵ سێ پاسپۆرت و سێ دەفتەر دۆلار، چێشتلێنەری پێشمەرگەكانی یەكێتی لە كەپكی ئالانە ئامۆزامە و هەموویان ژەهرخوارد دەكەین بۆتان و كەپكی ئالانەتان پێشكەش دەكەین، پاشتر ئەو زەمانەی كە لە گۆڤاری ڕامان وەك ڕۆژنامەنووس كارم دەكرد، ئەم مێژووی ژەهرخواردكردنانەم بە وردی موتاڵا كرد، پاشی ئەو سەروەختانەدا بوو كە باوكم بە چاوی فرمێسكاویەوە هاتە هەولێر و سەردانی كردم و پێی وتم، (لە بەرانبەر ئەوەی خانووە زەوتكراوەكەمان پێ بدەنەوە، حاكمێك كە ئەندامی سەركردایەتی یەكێتییە، پێی ڕاگەیاندم كە ژەهرت دەرخوارد بدەم، بە پێچەوانەوە هەڕەشەی ئەوەی لێ كردووم كە دایكت و خوشكت و براكانت دەخەنە كۆستەرێكەوە و لەمدیوی دێگەڵە فڕێمان دەدەن!) هەرواشیان كرد.
ئەمەش لە ساڵی 1997 بوو كە لەسەر كاركردنی من لە دەزگای گوڵان و لایەنگیریم بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان) دوو مەفرەزەی ئاسایش بە سەرپەرشتی (سەركەوتی كوبە)، هەڵیانكوتابووە سەر ماڵی باوكم و دەستیان بەسەر خانوو كەلوپەلی ناو ماڵەكەیاندا گرتبوو، باوكیشم لە ڕێی هەندێك برادەرییەوە خۆی گەیاندبووە لای ئەو حاكمە، كە بۆرە خزمایەتیەكی دووراودوورمان لەگەڵیان هەیە.
ئامانج لە چوونی باوكم بۆ لای حاكم ئەوە بوو كە لە شاریسلێمانی شار بەدەریان نەكەن و خانووەكەیان بۆ بگێڕنەوە، باوكم بە حاكمەكەی یەكێتی وتبوو (منیش لەو كوڕەم بێزارم، دەك خوا لە ناوی بەرێت...) حاكمیش پێی وتبوو (ئینجا خۆت دەتوانیت لە ناوی بەریت و بۆ ئەو مەبەستەیش جۆڕە ژەهرێكت پێ دەدەین تا ڕۆی بكەیتە ناو قۆری چایەكەیەوە).
هەموو بەسەرهاتەكانی مێژووی ژەهرخواردنی ناو یەكێتیم بە وردی دەخوێندەوە
لە پاش ئەم بەسەرهاتەی بەسەر خۆماندا هات، هەموو بەسەرهاتەكانی مێژووی ژەهرخواردنی ناو یەكێتیم بە وردی دەخوێندەوە، تەماشا دەكەم ئەمانە بە تەنیا ژەهر ناخەنە قۆریە چای كەسانی نەیاریانەوە، بەڵكو ئەمە نەریتێكی باوی پێشووی ناو ئەو حزبە بووە و جگە لە نەیارانی خۆیشیان هاوتەریبانە لەسەر كێبركێی پۆست و دەسەڵات، ئەم هەوڵانەی كوشتن بە ژەهر هەندێك لە كادرانی ناو خۆیشیانی تەنیوەتەوە، بۆ نموونە كەسایەتییەكی ناسراوی ئەوكاتی ناو یەكێتی وەك (سامان گەرمیانی)، بە سرنج ژەهر دەخرێتە ناو پڕتەقاڵەوە بۆی، دەیان حاڵەتی تری ژەهرخواردكردن لەناو یەكێتیدا ڕوویان داوە كە بە هۆیەوە چەندان كادریان ژەهرخوارد كراون، هەندێكیان مردون، هەندێكیشیان لە پاش خواردنەوەی ژەهرەكە بۆ ماوەیەكی دوورودرێژ لەق و لوق لە ژیاندا ماونەتەوە، لە زۆر بۆنەدا بەسەرهاتی ژەهرخواردكردنەكان لەسەر زاری خۆیانەوە باس كراوەتەوە.
واتە كاتێك باسی ژەهرخواردن دەكرێت، پێویستە یەكێتییەكان هەم لە ناڵ و هەم لە بزماریش بدەن، چونكە هەم ڕۆڵی قوربانی و هەم ڕۆڵی جەلادیشیان هەبووە، ئەگەرچی هەندێك لە سەركردەكانی ئەو حزبە ژەهریان دراوەتێ، هاوكات چەندان دادگاییكردنی ئاشكرا و نهێنیی و تۆمەتباركردن و ژەهر گرتن بە كادرانی خۆیانەوە، ڕوویان داوە. تا ئێستە لەو بارەیەوە زیاتر لە 10 كەسی تاوانباریان بە سزای مەرگ گەیاندووە.
زۆربەی ئەم ڕووداوانەی ژەهرخواردكردنی كادرانی ناو ئەم حزبە، لە كتێبی یادەوەری پێشمەرگەكانی شاخ و گێڕانەوەی بەسەرهاتەكانی شۆڕشی نوێدا نووسراون و بڵاوكراونەتەوە، كەواتە ئەم ڕووداوەی دوایی كە تۆمەتباركردنی هاوسەرۆكێكی ئەو حزبەیە لەسەر هەوڵی ژەهرخواردكردنی هاوسەرۆكەكەی تریان لە ناو ئەم قەڵا و قولەی قافەدا، ئاساییە و نە یەكەم بەسەرهات و نە دووایەمینیشیان دەبێت. ئەوەتا ژەهر گەیشتە گەرووی مەلا بەختیاریش، هەر وەك چۆن عوسمانییەكان بە درێژایی خەلافەتیان، لەسەر ئەم دیاردەی ژەهرڕۆكردنە ناو شەراب و خۆراك و ماستاو و چا و قاوەی نێوان سوڵتانەكان و خزم و ناسیارانی حەرامسەراكانیانەوە، دەیان چیرۆك و گێڕانەوەیان لەسەر هەن و دەوترێنەوە، ئەو ڕەفتارانە بە قێزەونی خۆیان خزاندووەتە سەرلاپەڕە ڕەشەكانی مێژوو، لەگەڵ كۆتاییهاتنی دەسەڵاتی عوسمانیەكاندا دیاردەی ژەهرخواردكردن نیمچە بنبڕ بوو.