40%ی نەخۆشی نەخۆشخانە حکوومییەکانی هەولێر ئاوارە و پەناخواز و عەرەبن

هەر كاتێك باسی تەندروستی دەكرێت، دەتوانین بڵێین تا ئاستێكی زۆرباش خزمەتگوزارییەكان باشن، بەڵام ئەوە مانای ئەوە نییە كە كەموكوڕیمان نییە، بە دڵنیاییەوە كەموكوڕیشمان هەیە، بەڵام بە گشتی زۆربەی خزمەتگوزارییەكان دابین كراوە بۆ هاووڵاتییان، بەتایبەت خزمەتگوزاریی فریاكەوتن یاخۆ سارد، خۆشبەختانە هەردوو فریاكەوتنە سەرەكییەكەی هەولێر فریاكەوتنی رزگاری و فریاكەوتنی رۆژئاوا، هەردووكیان دەتوانین بڵێین 95٪ی ئەو كەسانەی رووداویان تووش دەبێت، یا حاڵەتێك روو دەدات، روو لەو دوو فریاكەوتنە دەكرێت.

لە ساڵی رابردوودا ئێمە لە فریاكەوتنەكان سیستمێكی نوێ پێڕەو دەكەین، سیستمی پۆلێنكردنی پێ دەڵێن، زۆنەكان رەنگیان دراوەتێ، بەپێی پزیشكی پێشوازی، ئەو بڕیار دەدات كە ئەو نەخۆشەی تووشی رووداو بووە نەشتەرگەریی بكرێت یاخۆ نا، ئەوەش وایكردووە دەرفەت بدات بەو كەسانەی كە حاڵەتی كتوپڕن بە خێرایی ئیشیان بۆ بكرێ، پزیشكی پسپۆری فریاكەوتن 24 سەعات لەوێ ئامادەیە، جگە لەوەی كە پزیشكی نیشتەجێی خولاوی تێدایە، بۆیە دەتوانین بڵێین خزمەتگوزارییەكی باش پێشكەش بە نەخۆش دەدرێ، زۆر لە خزمەتگوزاریشمان هەیە تەنیا لە نەخۆشخانە حكوومییەكاندا هەن، بۆ نموونە "چارەسەركردنی شێرپەنجە، شوشتنی گورچیلە، خزمەتگوزاریی 122 فریاكەوتن، پێكوتەی منداڵان و گەوران". بۆیە دەتوانین بڵێین تا ئاستێكی باش نەخۆشخانە حكوومییەكان خزمەتگوزارییەكانیان زۆرباشە، لە نەخۆشخانەی لەدایكبوون زۆربەی لە دایكبوونەكان لە حكوومی ئەنجام دەدرێت، بەتایبەتیش ئەگەر لە نزیكەوە سەیری نەخۆشخانەكانی هەولێر بكەی و سەیری ئامار بكەی، 40٪ ئەو نەخۆشانەن  كە ئاوارە و پەنابەر یا عەرەبن یاخۆ لە شارەكانی خوارووی عێراقەوە هاتوون، واتە خزمەتگوزاریمان تەنیا بۆ خەڵكی هەولێر نییە، بۆ خەڵكانی دەرەوەی شاری هەولێریشە.

تا ئاستێك ئەو قسەیە راستە، بەڵام پرۆسەی دابینكردنی دەرمان، پێویستی بە بودجەیەكی زەبەلاح و گەورە هەیە، خۆشبەختانە حكوومەتی هەرێمی كوردستان بەتایبەت كابینەی نۆیەم گرنگییەكی زۆری بە كەرتی تەندروستی داوە، بودجەیەكی زۆری بۆ زۆربەی دەرمانەكان دابین كردووە، بەڵام جاری وا هەیە كورتهێنان روو دەدات، هەندێك دەرمان تەنیا لەلایەن بەغداوە دابین دەكرێت، بەشێكی لەو دەرمانانە یا بەشێكی لەو پێكوتانە كە باسمان كرد، تەنیا دابینكەرەكە بەغدایە و لەڕێی ئەوانەوە دابین دەكرێت، لە رێی ئەوانیشەوە كورتهێنان روو دەدات. 

لای خۆشمان هەندێك جار كێشەمان دروست دەبێت بەهۆی درەنگهێنانی كۆمپانیا، یاخۆ خواستی ئەو دەرمانە لای هاووڵاتی زۆر بووە لەو نەخۆشخانانەی سەردانیان كردووە، هی ئێمەش بودجەكەمان دیاری كراوە، بۆیە ئەوە لە بنكە تەندروستی و نەخۆشخانەكان ئایتمێك یا دوو ئایتم كەم دەكات، بەڵام دەتوانین بەشێوەیەكی گشتی بڵێین ئەو دەرمانانەی كە نەخۆش داوای دەكات دابین كراوە.

بۆچی پزیشك لە نەخۆشخانە حكوومییەكان كەمە، جاری واش هەیە پزیشك بە تەلەفۆن بانگ كراوە بۆ بینینی نەخۆش یا نەشتەرگەری، هۆكاری ئەوە بۆچی دەگەڕێنیتەوە، یان دەوامی پزیشكەكان لە سەعات چەند بۆ چەندە؟

نەخۆشخانەكانی ئێمە لە راوێژكارییەكان، پزیشكەكانی ئێمە كە دادەنیشن، لە سەعات هەشتی بەیانی بۆ یەكی بەیانی، ئەوانەی ئیشكگریش هەمانە 24 سەعاتی و هەشمانە 12 سەعاتە دەوامی، بەڵام لە سیستمی هەموو دنیا وایە ئەو پزیشكانەی كە لەوێن باسی فریاكەوتن دەكەم، پزیشكی نیشتەجێی خولاو 24 سەعات ئامادەیە كە پزیشكی نیشتەجێی دێرینیشمان هەیە ئەوانیش 24 سەعات لە نەخۆشخانە ئامادەن، پزیشكی پسپۆر دەمێنێت، ئەوانیش لە 24 سەعات لەوێن، بەڵام پزیشكە پسپۆرەكانی تر لە كاتی پێویست ئامادە دەبن، ئێمە ڕێنوێنییەكی تایبەتمان هەیە بەتایبەت ئەو پسپۆرانەی كە پێویست ناكات هەموو كاتێك لەوێ بن، پێویستە نیو سەعات زووتر لەوێ ئامادەبن جگە لە پزیشكی دێرین و پزیشكی پسپۆری فریاكەوتنیش بینیویەتی، حاڵەتی كتوپڕ هەبێت لەلای ئەوانەوە حاڵەتەكە جێگیر دەكرێت ئەگەر نەشتەرگەریی پێویست بێت یا نا، نەشتەرگەریی گشتی، نەشتەرگەریی شكان، ئەو دوو نەشتەرگەرییە لە بەیانیان و ئێوارانیش دەكرێ، لە هەندێ داودەزگاش هەیە كە هەندێ لە كارمەندەكان پابەند نابن، ئێمە كارگێڕی نەخۆشخانەكانمان راسپاردووە كە ئەگەر پزیشكێك لە كات و ساتی دەوامی خۆی ئامادە نەبوو، دەبێت لێكۆڵینەوەی لەگەڵ بكرێت، هەندێك كەس پابەندە بە دەوام و هەندێ لە كەسانی تریش پابەند نابن، بەڵام لێرە ئەوانەی كە پابەند نابن سزا دراون، لە ڕووی كارگێڕییەوە و لەلایەن لیژنەی بەدواداچوون و لیژنەی لێكۆڵینەوە، لێكۆڵینەوەیان لەگەڵ كراوە.

سزاكانیشمان چەند جۆرێكی هەیە، لە رووی كارگێڕییەوە، سەرنجڕاكێشان و ئاگاداركردنەوە و بڕینی مووچە دەیانگرێتەوە، سزاكەش زۆر گەورە بێت كە پێویستی بە دادگا هەبێت،، لیژنەی لێكۆڵینەوەمان هەیە، بە ئامادەبوونی داواكاری گشتی كە تێیدا ئامادە دەبێت، ئەو دادوەرەی كە لەڕێی داواكاری گشتییەوە هاتووە، لەوانەیە بڕوای وابێت كە سزاكە زۆر گەورە بێت، ئەوە دراوەتە دادگا، لە دادگا سزاكەی یەكلا كراوەتەوە، سزای گەورەتر سزای كارگێڕییە دەدرێتە دادگا.

زۆربەی ئەو باڵەخانانەی لە كەرتی تەندروستی هەن، بەرەو كۆنی رۆشتوون، لە ماوەكانی رابروو زۆر هەوڵی ئەوەمان داوە كە باڵەخانەی تازە دروست بكرێ، بەڵام بەهۆی قەیرانی داراییەوە هەرچی پڕۆژە هەیە راگیراوە، بەشێك لە نۆژەنكردنەوەی باڵەخانەكانمان لەلایەن حكوومەتەوە كراوە، چەندان نۆژەنكردنەوەمان كردووە، بەشێك لە باڵەخانە تازەكانیش كە كراون، زۆربەیان لەلایەن خێرخوازانەوە كراون.

شاری هەولێر تایبەتمەندییەكی خۆی هەیە خۆشبەختانە، خەڵكانی خێرخواز دێنە پێشەوە، بنكەی تەندروستی دروست كراوە و نەخۆشخانە دروست كراوە لەلایەن خێرخوازانەوە. وەك ئامێری پزیشكی بەدڵنیاییەوە، چونكە زانستی پزیشكی لە نوێبوونەوەی بەردەوامدایە، زۆرجار نەمانتوانیوە بەپێی پێویست ئامێرەكانمان نوێ بكەینەوە. ئەویش بەداخەوە بەهۆی كاریگەریی قەیرانی دارایی، لە دوای ساڵی 2014وە حكوومەت بە قەیرانێكی دارایی گەورەدا تێپەڕی، ئەوە بووەتە هۆی ئەوەی ئێمە نەتوانین زووتر ئامێری نوێ دابین بكەین. سەرەڕای ئەوەش بەشێكی زۆری دابین كراوە، بەڵام رەنگە بەهۆی ئەو ویستەی كە هەمانە بەو ئاستە نەبێت، بەڵام ئەگەر وەك كارمەند سەیر بكەین، لە بەشێكی باڵەخانەی نوێ بە ئەستەم دەتوانین كارمەندی نوێی بۆ دابین بكەین، جگە لەوەی كە دامەزراندنی نوێ نییە، ئەوانەی كە پێشتریش لە شوێنی خۆیان كار دەكەن، بەهۆی ئەوەی هەندێكیان خانەنشین بوون و بەشێكیان تریشیان مردوون، ئێمە ژمارەكانمان بەرەو كەمی دەڕوات، بەڵام دانیشتووان بەرەو زیادبوون دەڕوات، وا دەكات پێویستمان بە كارمەندی زیاتر هەبێت، بۆیە كە ئەوە روو دەدات، كێشەیەكە لە كێشەكانی تری بابەتی مرۆیی بەتایبەت بۆ كەرتی تەندروستی، ئێمە كێشەمان هەیە.

بۆچی چاودێر نییە لەسەر دەرمانخانەكانی لاكۆڵانان؟ بەپێی بەدواداچوونەكانی ئێمە، هەر دەرمانخانەیەك بۆ خۆی نرخ لەسەر دەرمان دیاری دەكات؟

دەرمانخانەكان بەتایبەت دەرمانخانەكانی شاری هەولێر، سەرپەرشتیكردنیان لەلایەن سەندیكای دەرمانسازانەوەیە، جگە لەوەی ئێمە تیمی هاوبەشمان هەیە، لەگەڵ قایمقامی هەولێر، كارمەندی تەندروستیی تێدایە بۆ بەدواداچوونی دەرمانخانەكان، تەنیا لاكۆڵانەكان نەبێت ئەوانیش رێنوێنیی تایبەت بە خۆیان هەیە، پێویستە پابەند بن، بەتایبەت لەم ماوەیەدا لەلایەن وەزارەتی تەندروستی هەر دەرمانێك ئێستە دێتە بازاڕەوە، دەبێت ئەو ستیكەرە نوێیەی لەسەر بێت، لەسەر ئەو ستیكەرە دەرمان نرخیشی دیاری كراوە، بۆیە ئێستە ئاسانكاری بۆ هاووڵاتییان كراوە، دەتوانن خۆیان داوای ئەو دەرمانانە بكەن كە ستیكەریان لەسەرە لە ڕێی كۆد و مۆبایلەكانیانەوە دەتوانن نرخەكانی بزانن، ئایا ئەو نرخەی كە دیاری كراوە لەلایەن وەزارەت هەمان نرخە كە پێیان دەفرۆشرێتەوە یا نا. لە ماوەی رابردوودا ئەوە هەبووە كە نرخ دیاری نەكرابوو، لەوانەیە هەر دەرمانخانەیەك بە ئارەزووی خۆی نرخی دانابێت، بەڵام ئێستە ستیكەر لەسەر هەموو دەرمانێك هەیە، لیژنەكانیش بەدواداچوون دەكەن، پێویستە ئەو دیاردەیە بنبڕ بكرێت هەر كەسە و بە ئارەزووی خۆی نرخ دابنێ، دەبێت هەمووی ببێت بەیەك نرخ.

هاوئاهەنگی لەگەڵ بەغدا چۆنە لە رووی دەرمانەوە؟

بەشێك لەو دەرمانانەی بۆمان دێت بۆ هەرێمی كوردستان و شارەكان، لەلایەن ئەو بودجەیەی كە بودجەی حاكمی پێ دەگوترێ، بۆ هەموو پارێزگاكانی عێراق و لەناو ئەوانیش پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان بۆی دابین كراوە، هاوئاهەنگییەكی باش هەیە لە نێوان وەزیری هەرێمی كوردستان و وەزیری تەندروستی عێراق، لەگەڵ وەزارەتەكان و بەڕێوەبەرە گشتییەكانیش، ئێمەش لە كاتی پێویست دەزگایەكی مالیا هەیە بۆ دابینكردنی دەرمان و هەموو پێداویستییەكان لە هەموو پارێزگاكانی عێراق ئەو هاوئاهەنگییە هەیە، بەڵام ئێمە بەپێی پێویستە، چونكە دەبینین بەشێك لە پارێزگاكانی تر كە لە ئێمە زیاتریان پێویستە، ئەو دەرمانەی هەندێك جار دێت، بەشێك لەو پێداویستییانەی كە پێویستە رەنگە بۆ ئێمە زۆر گرنگ نەبێت، یا ئەو كەمییەی كە دێت بەش ناكات، كورتهێنان دەبێت، بەشێوەیەكی گشتی هاوئاهەنگی لە نێوان هەردوولا هەیە. 

ژمارەیەكی بەرچاو نەخۆشخانەی ئەهلی هەن لە هەولێر، هەریەكەیان نرخیان جیاوازە، چۆن چارەی ئەوانە دەكەن؟

لەلایەن لیژنەی تایبەتی وەزارەتی تەندروستی، پلانێكی تۆكمە دانراوە بۆ ئەوەی نرخ دیاری بكرێت بۆ گشت نەخۆشخانە تایبەتییەكانی هەولێر، پرۆسەكە كاری زۆری لەسەر كراوە، لە ماوەی داهاتوو ئەو پلانە بەڕێوە دەچێت، ئەو نەخۆشخانانەی ئێستە هەن، زۆربەیان ئێمە چاودێرییان دەكەین، لیژنە هەیە و رۆژانە بەدواداچوونیان بۆ دەكرێت نەك تەنیا لەڕووی نرخ، بەڵكو بۆ پاكوخاوێنی و لە رووی كوالێتیشەوە، بەدواداچوون بۆ دەرمانی ماوەبەسەرچووش دەكرێت، ئەوانەی كە نرخی زۆر وەردەگرن بەتایبەت كاتێك لە كۆرۆنا هاووڵاتییان سكاڵایان كردبوو و پارەكەیان بۆ گەڕێنرایەوە، لەلایەن لیژنەی تایبەتەوە چاودێری هەموو نەخۆشخانە تایبەتییەكان دەكرێت.

ئەمساڵ هیچ هەڵەیەكی پزیشكی رووی داوە لە حكوومی و ئەهلی؟ 

هەڵەی پزیشكی لە هەموو دنیادا هەیە، بەڵام دوو جۆر هەڵە هەیە، هەندێكی هەیە ناچێتە قاڵبی هەڵەوە، ئەگەر لە تێكست و نووسراویش سەیری بكەی پێی دەگوترێ "ماك" لەناو نەشتەرگەری رەنگە كەمی خوێن روو بدات یاخۆ نەمانی بەرگریی جەستە روو دەدات ئەوە پێی ناگوترێ هەڵە، لەمساڵیشدا هیچ هەڵەیەكی وامان بەرچاو نەكەوتووە، ئەوەی ئێمەش كاری لەسەر دەكەین ئەو كەسانەی وا هەست دەكەن كە هەڵەیان بەرانبەر كراوە، ئەوانە دێن سكاڵا تۆمار دەكەن و لیژنەی لێكۆڵینەوەش واتە بە ئامادەبوونی دادوەر و داواكاری گشتی دەبێت، حاڵەتی وامان هەبووە كەسوكاری نەخۆشەكە بە بڕیاری پزیشكی ئێمە رازی نەبێت، رەوانەی وەزارەتمان كردووە، پزیشكی شارەكانی تر بوونەتە لیژنەی لێكۆڵینەوە بۆ بەدواداچوون و پێداچوونەوە كراوە، لە ساڵانی رابردوو بەڵێ پزیشك هەبووە تاوانبار دەرچووە و هەڵەی پزیشكی دەرچووە.

چارەسەری مادەی هۆشبەر تاكلایەنە ئەستەمە، بۆیە حكوومەتی هەرێمی كوردستان كاری لەسەر دەكات، ئەوە تەنیا بە وەزارەتی تەندروستی ناكرێت، یا وەزارەتی كار، ئەو چارەسەركردنە دەكرێت چەند وەزارەتێك و پسپۆڕییەك بەیەكەوە بەهاوئاهەنگی هەوڵی ئەوە بدرێت كار لەسەر ئەو بابەتە بكرێت. بەپێی زانیارییەكانمان سەرۆكی حكوومەت و حكوومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاریان لەسەر ئەوە داوە كە سەنتەرێكی چارەسەركردنی مادەی هۆشبەر دروست بكرێت لە شارەكانی هەولێر، سلێمانی و دهۆك. ئەو كارە زیاتر وەزارەتی كار پێی هەڵساوە، بەڵام بە هاوئاهەنگی لەگەڵ وەزارەتی تەندروستی، چونكە سەرەڕای دابینكردنی چارەسەر، پێویستی بە چارەسەری ژیانەوە هەیە، واتە ئەو كەسەی ئالوودەی مادەی هۆشبەرە، سەرەتا دەبێت چارەسەری پزیشكی وەربگرێت، دواتر ئامادە بكرێت بۆ ناو كۆمەڵگە بۆ ئەوەی چیتر روو لەم كارە نەكاتەوە.

هەندێك جار لە رووی تەناهییەوە دەبێت ئەوە بكرێت، ئەوانەی بەكارهێنەرن رەنگە خۆیان بازرگانی ئەو مادە هۆشبەرە بن، هەر ئەوان بۆ خەڵكی تری دابین بكەن، بۆیە دەبێت ئەو گرفتە كۆنترۆڵ بكرێت، هەرچەندە ئێمە لەلایەن كاری تەناهییەوە دەبینین، چەندان باند و خەڵك دەگیرێن كە خەریكی كڕین و فرۆشتن و خواردنی مادەی هۆشبەرن. ئێمە وەك بەڕێوەبەرایەتیی تەندروستیی هەولێر، ئێستە لە هەوڵی دروستكردنی نەخۆشخانەیەكی گەورەی دەروونین لە شاری هەولێر كە لەلایەن خێرخوازانەوە دروست دەكرێت، نزیكەی 27 هەزار مەتر دووجایە، جگە لەوەی ئەو شوێنانە چارەسەركردنی دەروونی دەبێت، بڕیار وایە باڵەخانەیەكیش بۆ چارەسەركردنی مادەی هۆشبەر دروست بكرێت، بۆ ئەوەی چارەسەرییان پێ بدەین.

 فەیسەڵ شێخانی