هه‌رێمی كوردستان؛ قووڵایی ستراتیجی

PM:03:15:12/11/2023 ‌
یه‌كه‌م/ فڕۆكه‌خانه‌ی هه‌ریر و ململانێكان

 له‌ دوای جه‌نگی نێوان ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل و بزووتنه‌وه‌ی حه‌ماسه‌وه‌، به‌شێوه‌یه‌كی بچووك و سنووردار لێره‌وله‌وێ هێرشی سنووردار بۆ سه‌ر بنكه‌ سه‌ربازییه‌كانی ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مه‌ریكا هه‌یه‌. حه‌ماس له‌ ناوه‌وه‌ ده‌یه‌وێت پێشانی بدات كه‌ گورزێكی گه‌وره‌ی له‌ سوپا و ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل داوه‌ و به‌ره‌ی به‌رگریش ده‌یه‌وێت له‌ ده‌ره‌وه‌، فشار بخاته‌ سه‌ر هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا و رووبه‌ڕووی جۆرێك له‌ بێزاری و ته‌نگ پێهه‌ڵچنین و ته‌شقه‌ڵه‌ی سیاسییان بكاته‌وه‌. 

یه‌كێك له‌و پێگانه‌ی كه‌ دیاری كراوه‌ و به‌رده‌وام هێرشی ده‌كرێته‌سه‌ر، هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكان له‌ هه‌رێمی كوردستان و له‌ناویشیدا فڕۆكه‌خانه‌ی سه‌ربازی ئه‌مه‌ریكا و هه‌ندێك جاریش بنكه‌ی سه‌ربازیی ئه‌مه‌ریكی عه‌ین ئه‌سه‌د له‌ ئه‌نبار. دیاره‌ عێراق وه‌ك ده‌وڵه‌ت و سوپا و سه‌رباز، هێشتا پێویستی به‌ راوێژ و هاوكاریی لۆجیستی سه‌ربازی ئه‌مه‌ریكایه‌، بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێت ئاسایش و سه‌روه‌ریی كۆمه‌ڵگه‌ی عێراقی بپارێزێت و به‌رگریی لێ بكات، به‌ڵام میلیشیا شیعییه‌كان و هێزه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی سیستمی سیاسی له‌ عێراق، پڕۆژه‌ و جووڵه‌ی تریان هه‌یه‌ و به‌جۆرێكی تر رێساكانی یاساكه‌ به‌ڕێوه‌ ده‌به‌ن. 

فڕۆكه‌خانه‌ی سه‌ربازیی هه‌ریر كه‌ له‌لایه‌ن ئه‌مه‌ریكییه‌كانه‌وه‌ به‌ڕێوه‌ ده‌برێت و به‌كار ده‌هێنرێت، چه‌ندان جار ده‌كرێته‌ ئامانج و هێرشی ده‌كرێته‌سه‌ر، له‌ڕووی جیۆگرافییه‌وه‌ فڕۆكه‌خانه‌كه‌ پانتایی فراوانی هه‌یه‌ و كه‌وتووه‌ته‌ ده‌شتی هه‌ریره‌وه‌، به‌ڵام له‌ڕووی سیاسی و دیمۆگڕافییه‌وه‌ له‌ هه‌رێمی كوردستانه‌ و دانیشتووانه‌كه‌شی كوردن و ئه‌مه‌ش راڤه‌ و لێكدانه‌وه‌ی تر هه‌ڵده‌گرێت، به‌تایبه‌ت كاتێك پێوه‌ندیی نێوان هه‌رێمی كوردستان و حكوومه‌تی به‌غدا هێشتا پڕه‌ له‌ مشتومڕ و كێشه‌كانی وه‌ك نه‌وت و سامانه‌ سروشتییه‌كان و بودجه‌ و مووچه‌ و ناوچه‌ دابڕێنراوه‌كان، له‌ سه‌رووی هه‌مووشیانه‌وه‌ هێزه‌كانی پێشمه‌رگه‌، هێشتا چاره‌سه‌ر نه‌كراون و حكوومه‌تی به‌غدا وه‌ك كارتی فشار به‌كاریان ده‌هێنێت و مامه‌ڵه‌ی سیاسیی پێوه‌ ده‌كات، یان به‌لایه‌نی كه‌مه‌وه‌ ململانێ و قه‌یرانه‌كانی پێ به‌ڕێوه‌ ده‌بات. ڕاستییه‌كه‌ی هێزه‌ شیعییه‌كان جه‌نگی غه‌زه‌ به‌ ده‌رفه‌ت ده‌زانن بۆ به‌ئامانجگرتنی زیاتری هه‌رێم له‌ڕێی ئه‌م هێرشانه‌وه‌. 


دووه‌م/ سه‌ردانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق، جووڵه‌یه‌كی خێرا 

سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراقی فیدراڵ محه‌مه‌د شیاع سوودانی، سه‌ردانی هه‌رێمی كوردستان ده‌كات، به‌ڵام سه‌ردانێكی له‌ناكاو و كتوپڕ و رانه‌گه‌یه‌نراو. گفتوگۆ له‌باره‌ی دۆسیه‌ی ئاسایش و هاوئاهه‌نگی دوولایه‌نه‌ و ئابووری و چه‌ند پرسێكی تر كران له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی باڵای هه‌رێمی كوردستاندا. سه‌ردانی سوودانی له‌م كاته‌دا ده‌رخه‌ری چه‌ندان ئاماژه‌ و هێمایه‌، به‌تایبه‌ت گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ هه‌رێمی كوردستان وه‌ك خاڵێكی سه‌ره‌تا له‌ داڕشتنه‌وه‌ی سیاسه‌ت و ستراتیجێكی هاوبه‌ش له‌ به‌رانبه‌ر هه‌موو ئه‌و هه‌ڕه‌شانه‌ی كه‌ رووبه‌ڕووی عێراق ده‌بنه‌وه‌. 

عێراق به‌سروشت له‌یه‌كترازاو و پارچه‌ پارچه‌یه‌ به‌هۆی ئه‌و فره‌ڕه‌نگی و فره‌كولتووری و ئاینی و مه‌زه‌وی و نه‌ته‌وه‌ییه‌ی كه‌ له‌ هه‌ناوی خۆیدا هه‌ڵیگرتووه‌، به‌ڵام سیستمی فیدراڵی و ده‌ستوور ده‌یه‌وێت رۆڵی كۆكه‌ره‌وه‌ ببینێت، به‌تایبه‌ت له‌ سیاسه‌ت و ستراتیجی هاوبه‌ش له‌ بواره‌كانی ئاسایش و ئابووری و سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌. 

ئه‌مڕۆ عێراق به‌ره‌و ئه‌وه‌ ده‌ڕوات ببێت به‌ جۆرێك له‌ مه‌یدان و گۆڕه‌پانی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ و پێكدادان، به‌تایبه‌ت دژ به‌ هێزه‌ خۆرئاواییه‌كان و ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مه‌ریكا، ئه‌مه‌ش زیان به‌ حكوومه‌ته‌كه‌ی سوودانی و به‌رنامه‌ و پلانه‌كانی ده‌گه‌یه‌نێت، به‌تایبه‌تی سوودانی كاراكته‌رێكه‌ تا ئێسته‌ پێگه‌یه‌كی به‌هێزی له‌ناو په‌رله‌مان و هێزه‌ سیاسییه‌كاندا نییه‌، واته‌ هیچ پارتێكی سیاسی پاڵپشتییه‌كی گه‌وره‌ی ناكات و ئه‌مه‌ش ئاستی هه‌ڕه‌شه‌كانی بۆ سه‌ر حكوومه‌ته‌كه‌ی زیاتر ده‌كات. لێره‌وه‌ هه‌رێمی كوردستان ده‌توانێت رۆڵی هاوسه‌نگی و ستراتیجییانه‌ی خۆی ببینێت به‌تایبه‌ت له‌ دۆخه‌ی ئاسایش و راگرتنی پایه‌كانی سیستمی فیدراڵیزم. 

سێیه‌م/ گواستنه‌وه‌ی جه‌نگ؛ سیناریۆیه‌كی لاواز 

یه‌كێك له‌و ئه‌گه‌ر و سیناریۆیانه‌ی كه‌ به‌رده‌وام باسی لێوه‌ ده‌كرێت، گواستنه‌وه‌ی جه‌نگی نێوان ئیسرائیل و حه‌ماسه‌ بۆ ده‌وروبه‌ر و كشانێتی بۆ عێراق و سووریا و یه‌مه‌ن و لبنان و وڵاتانی تری سه‌ربه‌ جیۆگرافیا و هه‌ژموونی هیلالی شیعی. گواستنه‌وه‌ی جه‌نگێكی له‌مشێوه‌یه‌ و كرانه‌وه‌ی به‌ره‌یه‌كی تازه‌، تێچوویه‌كی مرۆیی، سه‌ربازی، دارایی و جیۆپۆله‌تیكی یه‌كجار زۆری ده‌وێت، ئاسانیش نییه‌ بۆ دوو هێزی نابه‌رانبه‌ر به‌تایبه‌ت له‌ دۆخێكی له‌مشێوه‌یه‌دا، بێگومان ویلایه‌ته‌ یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مه‌ریكاش دێته‌ ناو جه‌نگه‌كه‌وه‌ و به‌مه‌ش به‌ڕێوه‌بردنی جه‌نگ بۆ حه‌ماس و ئێران و هێزه‌ دژبه‌ره‌كانی تر، سه‌خت و دژوار ده‌بێت، ئه‌گه‌رچی پێناچێت خواست و ویستی فراوانبوونی جه‌نگ رژد و پڕۆژه‌یه‌كی زیندوو و راسته‌قینه‌ی به‌ره‌ی دژ به‌ خۆرئاواییه‌كان بێت.

 ئه‌م سیناریۆیه‌ تادێت كورت ده‌هێنێت و ئامانجه‌كانی خۆی ناپێكێت و نابێت به‌ گوتار و سیاسه‌تێكی تۆكمه‌ی به‌ره‌ی به‌رگری، له‌به‌ر ئه‌م هۆیانه‌ی خواره‌وه‌: 

یه‌كه‌م: كۆماری ئیسلامیی ئێران به‌باشی ده‌زانێت كه‌ توانای به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی ئه‌و جۆره‌ جه‌نگه‌ و له‌گه‌ڵ ئه‌مجۆره‌ ئه‌كته‌ره‌ی وه‌ك ئه‌مه‌ریكای نییه‌ و ده‌ره‌نجامه‌كه‌ی دیار و ئاشكرایه‌. 

دووه‌م: له‌ڕووی جیۆسیاسییه‌وه‌ گواستنه‌وه‌ی جه‌نگ بۆ ده‌ره‌وه‌ی غه‌زه‌ و تێوه‌گلانی ناوچه‌ی تر، ئاستی هاوسۆزی و پاڵپشتی رای گشتی ناوچه‌یی و جیهانی بۆ پرسی فه‌له‌ستین، كاڵ و كه‌م ده‌كاته‌وه‌ و به‌مه‌ش شه‌رعییه‌تی پرسه‌كه‌ ده‌كه‌وێته‌ ژێر پرسیار و لێكدانه‌وه‌. 
سێیه‌م: له‌ ئه‌گه‌ری هاتنی جه‌نگ بۆ عێراق و گۆڕینی بۆ مه‌یدانی جه‌نگ، هه‌رێمی كوردستانیش به‌ئامانج ده‌گیرێت به‌هۆی بوونی سوپا و هێزی سه‌ربازی ئه‌مه‌ریكییه‌وه‌، له‌ كاتێكدا هه‌رێمی كوردستان هێشتا له‌لایه‌ن كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌ڵه‌تی و ئه‌مه‌ریكاوه‌ پاڵپشتی ده‌كرێت و به‌رگریی لێ ده‌كرێت، ئه‌مه‌ریكاش له‌م روانگه‌یه‌وه‌ هه‌رێم به‌ قووڵایی ستراتیجی خۆی داده‌نێت له‌ عێراقدا.