كەركووك لە سیاسەتی عێراقی نوێدا

پێكهێنانی دەوڵەتی عێراق بەو پێكهاتەیەی ئێستەیەوە، راستەوخۆ بە دۆزینەوەی نەوت لە كەركووك گرێ دراوە. رەنگە باشترین نموونەی بەردەستمان، گەڕانەوە بێت بۆ ئاماژەكەی ئەدمۆندز، ئەفسەری بەریتانی لەو لیژنەیەی كۆمەڵەی گەلان بۆ لێكۆڵینەوە لە كێشەی ویلایەتی مووسڵ و پێكهێنانی دەوڵەتی عێراق لە ویلایەتەكانی بەغدا و بەسڕە دروستی كردبوو.

ئەدمۆندز لە كتێبی (كورد، تورك و عەرەب)دا دەڵێ، "بەهۆی هەندێك هۆی ئابووری و ستراتیژی، ویلایەتەكانی بەغدا و بەسڕە ناتوانن بەبێ ویلایەتی مووسڵ، دەوڵەت پێك بێنن". هەر لەو روانگەیەوە بوو كە شا حوسێن ویلایەتی مووسڵی وەك سەر بۆ جەستەی دەوڵەتی عێراق ناوزەد كرد. ویلایەتی مووسڵ كە خاكی باشووری كوردستان دەگرێتەوە، جگە لە زەوییە بەپیتەكەی بۆ كشتوكاڵ، هاوكات نەوتی تێدا دۆزرابووەوە، دەبوو بە بنەمایەكی ئابووری بۆ دەوڵەتی عێراق و لەڕووی ستراتیژیشەوە چیا سەختەكانی باشووری كوردستان، دەبوون بە پشتێنەیەكی تەناهی و سەربازی بۆ پێشگرتن لە هەر هێرش و پەلاماردانێكی دەرەكی بۆ سەر دەوڵەتی عێراق.

نەوت لە دۆسیەی كەركووك و دەوڵەتی عێراقدا، چەقی هاوكێشەكەیە، بەڵگەنامە مێژوویییەكان ئەوە روون دەكەنەوە كە بەهۆی هەستكردن بە هەبوونی نەوت لە كەركووكدا، بەریتانییەكان چۆن سەرنجەكانیان لەسەر دەوڵەتی عێراق چڕ كردەوە. لە قۆناغی پێش دامەزراندنی ئەو دەوڵەتەدا و لە سەردەمی ئیمپراتۆریەتی عوسمانیدا، كۆمپانیای نەوتی توركی (T.P.C) خاوەندارێتی لە چاڵە نەوتییەكانی عێراق دەكرد، ئەو كۆمپانیایە لە ساڵی 1912 بەهاوبەشی وەبەرهێنەرانی نەوتی بەریتانی و ئەڵمانی دامەزرابوو، پشكەكانی كۆمپانیایەكە بەڕێژەی 50% لەلایەن بانكی تایبەتی توركی/تۆماركراو لە بەریتانیا، 25%ی لەلایەن بانكی ئەڵمانیا و رێژەی 25%ەكەی تری لەلایەك كۆمپانیای ئەنگلۆساكسۆن خاوەندارێتی دەكرا.

پاش جەنگی یەكەمی جیهانی و ئەو گۆڕانكارییە سیاسییانەی لە عێراق و ناوچەكە هاتنە كایەوە، ساڵی 1929 كۆمپانیای نەوتی توركی بۆ كۆمپانیای نەوتی عێراق (I.P.C) بە گۆڕانكاری لە خاوەن پشكەكانی پێك هات. چوار ساڵ پێش دامەزراندنی كۆمپانیای نەوتی عێراق، كۆمپانیای نەوتی توركی بە گرێبەست لەگەڵ حكوومەتی عێراق مافی ئیمتیازی بەرهەمهێنانی نەوتی وەرگرتبوو، ماوەی گرێبەستەكە 75 ساڵی دەخایاند، بەوەش تا ساڵی 2000 كۆمپانیایەكە مافی بەرهەمهێنانی نەوتی عێراقی لە هەموو رووبەری عێراق هەبوو، بەدەر لە ناوچەی ئیمتیازی كۆمپانیای نەوتی خانەقین (khanqin petroleum company) كە بەپێی بڕیاری لیژنەی سنووری توركی-فارسی لە سەردەمی دەوڵەتی عوسمانی لە 1913دا، وەك ناوچەی سنووری عێراق-ئێران دیاری كرابوو، بەڵام پاش رووخانی دەوڵەتی عوسمانی، خاوەندارێتییەكەی بۆ دەوڵەتی عێراق گەڕایەوە. كۆمپانیای نەوتی خانەقین لقێك بوو لە كۆمپانیای نەوتی ئەنگلۆئێرانی كە لەو كێڵگە هاوبەشدا وەبەرهێنانی دەكرد. ساڵی 1952 حكوومەتی عێراق كۆتای بە مافی ئیمتیازی كۆمپانیایەكە هێنا.

لەپاڵ كۆمپانیای نەوتی عێراق لە ساڵی 1932دا، كۆمپانیای نەوتی مووسڵ (M.P.C) دامەزرا، ماوەی گرێبەستەكەی 75 ساڵی دەخایاند، ئەو كۆمپانیایە مافی گرێبەستی لە ویلایەتی بەغدا و مووسڵ لە رۆژئاوای رووباری دیجلە و باكوری هێڵی 33 وەرگرتبوو. پاشتریش لە ساڵی 1938دا كۆمپانیای نەوتی بەسڕە (B.P.C) دامەزرا.

كێڵگەكانی نەوتی كەركووك لەلایەن كۆمپانیای نەوتی عێراق بەڕێوە دەبران، بەو هۆیەوە وەك گەورەترین كۆمپانیای نەوتی لە عێراق جێگیر بوو، ئاشكرایە كە بڕی گەورەی نەوتی عێراق لە كەركووك بەرهەم دەهێنرا. ئەو گۆڕانكارییانەی لە عێراق و ناوچەكەدا روویان دا، دواجار گۆڕانكاری لە پشكی وڵاتە زلهێزەكان لە كۆمپانیاكانی نەوتی عێراق دروست كرد، پشكەكانی بەسەر وڵاتانی بەریتانیا، فڕەنسا و ئەمەریكا دابەش بووبوون.

هەر لە سەرەتای دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق و لكاندنی خاكی باشووری كوردستان بەو دەوڵەتەوە، نەوتی كەركووك بەردەوام وەك نەهامەتییەكی گەورە باڵی بەسەر كورددا كێشاوە. رژێمە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق بە پشتیوانی بەریتانییەكان یان كۆمپانیا مۆنۆپۆڵەكانی نەوت لە عێراقدا، سیاسەتی جیاكاری و قڕكردنی كوردیان پێڕەو دەكرد، هەرچەند نەوتی كەركووك بڕبڕەی پشتی ئابووریی دەوڵەتی عێراقی پێك هێنا، بەڵام رژێمە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق، داهاتی نەوتەكەیان لە داپڵۆسینی كورد و دامركاندنەوەی شۆڕشەكانی بەكار هێنا.

هەر لە سەرەتاوە كار بۆ ئەوە دەكرا ژمارەی كوردەكان لە دامەزراوەكانی نەوتی كەركووك كەم بكرێتەوە، ئەو حاڵەتە لە سەردەمێكی زۆر زووەوە دەستی پێ كرد، بەڵام لەگەڵ هاتنی بەعسییەكان بۆ سەر تەختی فەرمانڕەوایی لە عێراق، بە چڵەپۆپەی خۆی گەیشت. بەعسییەكان لە ساڵی 1963 لەگەڵ یەكەم وەرچەرخانی دەسەڵات لە بەرژەوەندییاندا، نەك هەر ئەوەی دەستیان بە دەركردنی كارمەندانی كورد لە دامەزراوەكانی نەوتی كەركووك كرد، بەڵكو دانیشتووانی ناوچەكانی نەوتییان لە سنووری شارۆكەی مەخموور و دووبز راگواست.

لەو قۆناغەدا، شۆڕشی كورد هەوڵی دەدا بۆ دنیای دەرەوەی روون بكاتەوە كە حكوومەتی عێراقی، وێڕای ئەوەی نەوتی كوردستان دەبات، داهاتەكەی بە چەك و تەقەمەنی دەدات و لە جینۆسایدكردنی كورد و وێرانكردنی خاكەكەی، بەكاری دێنێت.

(ئێف. جی. مەینارد) لە باڵوێزخانەی بەریتانیا لە بەغدا، لەو نامەیەدا كە لە 23ی ئەیلوولی 1964 بۆ وەزارەتی دەرەوەی وڵاتەكەی ناردووە، دووپات لەوە دەكاتەوە كە "عێراقییەكان هیچ رەحمێك ناكەن لە داباراندنی بۆمبی ناپاڵم بەسەر كوردەكاندا لە هەر كاتێك مەبەستیان بێت"(1).

جەلال تاڵەبانی لە چاوپێكەوتنێكی مێژووییدا كە لە 30ی حوزەیرانی 1963دا لە رۆژنامەی (كۆمبا)ی فڕەنسی بڵاو كراوەتەوە، دەڵێ "وێڕای پێداگیری لەسەر ئەوەی كورد خاوەندارێتی لە چاڵە نەوتییەكانی كەركووك تا عەین زالە و خانەقین دەكات، بەڵام كۆمپانیاكان مافی ئیمتیازی دەرهێنانی نەوتەكەیان بە حكوومەتی بەغدا بەخشیوە، حكوومەتی بەغداش لە جیاتی ئەوەی لە رێگەی داهاتی نەوتەوە، رووناكی، ئاوەدانی و پێشكەوتن بەدی بێنێت، لە تێك شكاندنی كورددا بەكاری دێنێت"(2).

رژێمی بەعسی عێراقی لە رێگەی داهاتی نەوتی كوردستانەوە، جبەخانەیەكی گەورەی چەك و تەقەمەنی پێك هێنا و لە جینۆسایدكردنی كورددا بەكاری هێنایەوە. پرۆسەكانی ئەنفال و كیمباران، سێكوچكەی تەعریب، تەهجیر و تەرحیل، بە داهاتی نەوت و بۆ یەكەم جاریش لە ناوچەكانی نەوتی كوردستاندا جێبەجێ كران، بەو مانایەی كە لە پشت تاوانەكانی بەعس بەرامبەر بە كورد، وێڕای هەبوونی ئایدیۆلۆژیایەك، پاڵنەرێكی بەهێزی ئابووری هەیە كە بە كۆنترۆڵكردنی نەوتەوە گرێ دراوە، بەعس بۆ ئەو ئامانجە، نەك شۆڕشی كورد، بەڵكو هەموو نەتەوەی كوردی وەك ئاستەنگ دەبینی، لەبەرئەوە بوو هەر لە زووەوە دەستی بە راگواستن و تەعریبكردنی ئەو ناوچە كوردنشینانە كرد كە نەوتیان تێدا دۆزرابووەوە.

عیسمەت شەریف وانلی لە میانەی ئەو گەشتەیدا كە بۆ عێراق و باشووری كوردستان لە ئاب و ئەیلوولی 1975 ئەنجامی داوە، پرۆسەی تەعریب و راگواستنی كوردانی لە ناوچەكانی نەوتی كەركووك و خانەقین تۆمار كردووە. وانلی لەو گەشتەیدا چاوی بە تاریق عەزیز وەزیری راگەیاندن و ئەندامی سەركردایەتی هەرێمایەتی بەعس كەوتووە و لەبارەی راگواستن و وێرانكردنی گوندەكانی ناوچەی نەوتی كەركووك پرسیاری لێ كردووە، تاریق عەزیز لە وەڵامدا دەڵێ: "لای كەس شاراوە نییە كە دوای ساڵانێكی شەڕ، وا پێویست دەكات هەوڵ بدەین نەوت دابین بكەین و بیپارێزین، چونكە نەوت مەسەلەیەكە پێوەندی بە ژیانەوە هەیە، بۆیە دەوڵەت بە پێویستی دەزانێت نەوت بپارێزێت و دوورە مەترسی بكات، هەر ئەوە وای لێ كردین كوردەكانی ناوچە نەوتییەكان بگوازینەوە و عەرەبیان لە جێدا نیشتەجێ بكەین"(3).

لەو قۆناغەدا حكوومەتی عێراق دەستی كردبوو بە هاوردەكردنی عەرەب بۆ كەركووك و دەوروبەری، بۆ عەرەبەكان گەڕەكی نوێی دروست دەكرد، ناوی شارەكانی فەڵەستین وەك قودس و حەیفای لەو گەڕەكانە دەنا، وەك عیسمەت شەریف وانلی دەڵێ، "لەوە دەچێت دەوڵەتی عێراق وا بزانێت فەڵەستینی لە كوردستان رزگار كردووە، دروستكردنی ئەو شارانە جگە لە داگیركردنی كوردستان، شتێكی تر ناگەیەنێت"(4).

لایەنی كوردی لە هاتنە سەر تەختی عەبدولكەریم قاسم تا عەبدولسەلام عارف و دواتر زاڵبوونی تەواوەتی بەعس بەسەر حوكمڕانی عێراقدا، چوونە ناو چەندان دانوستانەوە، بە ئامانجی چارەسەركردنی كێشەكان و مسۆگەركردنی ژیانێكی شایستە لە چوارچێوەی دەوڵەتی عێراقدا، رێككەوتنی 11ی ئاداری 1970 ئەنجامی شۆڕشی كورد بوو، كە تیایدا دووپات لە ئۆتۆنۆمی بۆ كورد كرایەوە، بەڵام دەوڵەتی عێراق هیچ كات پابەندی بەندەكانی رێككەوتنەكە نەبوو، ئەوەش وای كرد شۆڕش و جووڵانەوەی رزگاریخوازی كورد دووبارە سەرهەڵبداتەوە، لەكاتێكدا بەعس ئامادە نەبوو بەهیچ شێوەیەك كەركووك بخرێتە ناو بازنەی ئۆتۆنۆمییەوە، ئەوەش لەمەڕ كوردەكان وەك بڕبڕەی پشتی رێككەوتنەكە بوو.

سەدام حوسێن بۆ خۆدزینەوە لە ئۆتۆنۆمی و خستنەسەری كەركووك، بانگەشەی ئەوەی دەكرد، "دەوڵەت ئۆتۆنۆمی بە گەل بەخشیوە نەك بە خاك"، ئەوەش پاشەكشەیەكی راستەقینە بوو لە داننان بە سنووری كوردستان و تواندنەوەی نەتەوەی كورد لە بۆتەی (عێراقی عەرەبی)دا.

ئەو تاوانانەی دەوڵەتی عێراق لە سەرەتاوە تا رووخانی بەعس لە 2003 لە كیمیاباران و ئەنفال و جینۆساید بەرامبەر بە گەلی كوردستان دەستی پێ كردبوو، وێڕای ئەوەی لە رێگەی دەست بەسەرداگرتنی داهاتی نەوتی كوردستانەوە جێبەجێ دەكران، لە بەرامبەردا شۆڕشی كورد هەر لە سەرەتای دەرهێنانی نەوت لە كەركووكەوە، دەیتوانی زیانی راستەقینە بە دامەزراوەكانی نەوتی كەركووك بگەیەنێت، بەڵام كورد بەهۆی ئەوەی كێڵگەكانی نەوتی كەركووك و ناوچەكانی تری بە موڵكی خۆی دەزانی، بەو حاڵەشەوە ئامادە نەبوو زیان بە دامەزراوەكانی نەوتی بگەیەنێت.

رژێمی بەعسی عێراقی وەك میراتگری عێراقی مەلەكی و كۆماری، بەردەوام خاوەندارێتی لە نەوتی كەركووك كردووە، بەڵام هیچ كات خاوەندارێتی لە خەڵكی كەركووك نەكرد. لە ماوەی حوكمی زاتییەوە تا دەگات بە قۆناغەكانی شۆڕشی نوێ، كەركووك كراوەتە مۆڵگەیەكی گەورەی سەربازی، وەك كێڵگە نەوتێكی بە سوپا گەمارۆدراو، بەبێ بایەخدانان بۆ پێكهاتە مرۆیییەكەی، مامەڵەی لەگەڵدا كراوە. ئەوە بەتەواوی جێگەی بایەخە كە بەعس لە قۆناغی حوكمی زاتیدا، هەولێر وەك پایتەختە سیاسییەكەی دەناسێنێت، لە بەرامبەردا كەركووك وەك پایتەختێكی شاراوەی سەربازی و سەربازگەیەكی زەبەلاح، كە ئەركەكەی بریتییە لە پاراستنی پڕۆژەكانی نەوتی و لە بەرامبەردا داپڵۆسینی خەڵك و دانیشتووانەكەی.

پاش رووخانی بەعس لە 2003دا، كوردەكان ئومێدیان بە بنیاتنانی عێراقێكی نوێ هەبوو، لەو روانگەیەوە دەستیان بە بنیاتنانەوەی ئەو دەوڵەتە كرد كە بەدرێژایی دامەزراندنی، جینۆسایدی گەلی كوردی كردبوو. لە داڕشتنی دەستووری نوێی عێراقدا، كەركووك وەك ناوچەی جێناكۆك لە نێوان عێراق و كوردستان دیاری كرا، بەڵام لایەنی عێراقی خۆی لە جێبەجێكردنی بڕگەكانی مادەكە دزییەوە.

عێراقی نوێ، بەپێی دەستوورە هەمیشەییەكەی، دەبوو بەشێك لە داهاتی نەوت لە راستكردنەوەی شوێنەواری تاوانەكانی رژێمەكانی پێشوو تەرخان بكات، بەدڵنیایییەوە چەقی ئەو پرۆسەیە بەر راستكردنەوەی هەموو گۆڕانكارییە دیمۆگرافی و تاوانكارییانە دەكەوت كە بەعس دژ بە گەلی كوردستان ئەنجامی دابوون، بەڵام هیچ كاتێك ئەوە نەكرا.

حوكمڕانانی عێراقی نوێ، وەك پاساو بۆ پابەند نەبوون بە جێبەجێكردنی مادەی 140ی دەستوور، ئاماژە بە قورسی گۆڕانكاری، تاوان و لێكەوتەكانی دەكەن، لە ئامادەكاری بۆ گەڕانەوەی عەرەبی هاوردە و گێڕانەوەی كوردانی دەركراو و. هتد، بەڵام هەندێك لە راستكردنەوەی هەڵە و تاوانەكانی پێشوو، تەنانەت لە دەرەوەی مادەی 140دا، دەبوو جێبەجێ بكرێن، لەناویاندا پێویستی دەكرد عێراقی نوێ بیسەلمێنێت، هاوشێوەی عێراقی رابردوو، لە مامەڵەكردن لە تەك كەركووكدا تەنیا خاوەندارێتی لە نەوتەكەی ناكات و بایەخێكیشی بۆ خەڵكەكەی هەیە.

رژێمی بەعس لە نەوەتەكانی سەدەی رابردوودا، بەشێوەیەكی تەواو ناسروشتی و نازانستی نەوتی كێڵگەكانی كەركووكی بەرهەم دێنا، ئەوەش وای كرد ئاستی بەرهەمی نەوت لە كەركووك لە ملیۆن بەرمیلەوە بۆ چەند هەزار بەرمیلێك داببەزێت، بەبێ ئەوەی هیچ پەرەپێدانێكی گونجاو، لە كێڵگە نەوتییەكاندا بكات، كەواتە پەرەپێدانی كێڵگەكانی نەوتی كەركووك، یەكێك لەو دۆسیانە بوو كە حكوومەتی نوێی عێراق لە نێوان 2003-2017 دەیتوانی بە بەرنامە و پلانی زانستییەوە هەنگاوی بۆ بنێت، بەڵام هیچ هەنگاوێك لە ئارادا نەبوو. ئەوەش وای كرد چالاكییەكانی بەرهەمهێنانی نەوت لە كەركووك هەر لە سستیدا بمێنێتەوە.

بەدرێژایی ساڵانی 2003 تا 2017 نەوت لە كەركووك هەناردە كراوە، جگە لەوكاتانەی كە بەهۆی كردە تیرۆریستییەكان و بە ئامانجگرتنی لوولەكانی گواستنەوەی نەوت، هەناردەی نەوت بەشێوەیەكی كاتی راگیراوە، لە هەموو ئەو ماوەیەدا، سوودمەندبوونی كەركووك لە داهاتی نەوتەكەی، تەنیا پارەی پترۆدۆلار بوو، ئەویش لە چوارچێوەی پارێزگا بەرهەمهێنەرەكانی نەوت لە عێراقدا، نەك وەك بڕیارێكی تایبەت بە كەركووك.

حكوومەتی عێراق لە نیوەی 2013ەوە تا ئەوكاتەی نەوتی كەركووكی هەناردە كردووە، پابەند نەبووە بە خەرجكردنی پارەی پترۆدۆلاری شارەكە و جگەلەوەش بودجەی پەرەپێدانی پارێزگای كەركووكی خەرج نەكردووە، بەوەش كەركووك خرایە ژێر گەمارۆیەكی ئابوورییەوە و رووبەڕووی تەنگژەیەكی گەورەی دارایی و ئابووری بووەوە.

بەپێی داتاكانی ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك، بەهۆی ئەو گەمارۆیەی حكوومەتی عێراق لە 2013ەوە بەسەر پارێزگای كەركووكیدا سەپاندووە، سەتان پڕۆژەی وەبەرهێنان و ستراتیژی لە شارەكەدا راگیراون و سەتان كۆمپانیا و وەبەرهێنەر كە قەرزەكانیان لەلایەن بەغداوە نەدراوەتەوە، مایەپووچ بوون، هەزاران كرێكار كە لەو پڕۆژانەدا كاریان دەكرد، بێكار مانەوە.

یەكێك لەو بەرنامانەی حكوومەتی پێشووی بەعس لەپێناو كۆنترۆڵكردنی كەركووك و سڕینەوەی ناسنامەی كوردستانیی شارەكە، هەوڵی كردەنی كردنەوەی دەدا، دوورخستنەوەی كارمەندانی كورد بوو لە كۆمپانیای نەوتی باكور كە وەك كۆمپانیایەكی نیشتمانی لە 1972ەوە سەرپەرشتی چالاكییەكانی دەرهێنانی نەوت لەو شارەدا دەكات.

ئەو پرۆسەیە لە چوارچێوەی پرۆسەكانی تەعریب و تەرحیل و تەهجیر لە ناوچە كوردنشینەكانی كەركووك جێبەجێ دەكرا، هەر لەو پێناوەشدا، پانتایییەكی بەرفرەوان لە رووبەری كەركووك كە دەیان لە گوندە كوردنیشنەكانی شارەكە دەگرێتەوە، بە پاساوی (موحەڕەماتی نەوت)ییەوە، وێران كران و دانیشتووانی كوردیان تێدا نەهێشترا و وەك ناوچەی قەدەغەكراوی نەوتی هێشترانەوە. ئەوە روونە كە لە پشت سەپاندنی موحەڕەماتی نەوتی لە كەركووك، ئامانجێكی سیاسی هەبوو، كە خۆی لە چۆڵكردنی گوندە كوردییەكان دەبینێتەوە، هەندێك لەو گوندانەی بەر بڕیاری موحەڕەماتی نەوتی كەوتوون، بەدرێژیی دەیان كیلۆمەتر لە كێڵگە و لوولەكانی گواستنەوەی نەوتەوە دوور بوون.

كاتێك لە ساڵی 1972دا نەوتی كەركووك خۆماڵی كرا، لەو رێكەوتەوە تا ئێستە، حكوومەتە یەك لە دوای یەكەكانی عێراقی بەعس و عێراقی دوای 2003، رێگەیان نەدا هیچ كوردێك پۆستی بەڕێوەبەری كۆمپانیای نەوتی باكور وەربگرێت، بگرە هاوشێوەی بەعس، رێگر بوون لەوەی كورد هیچ پۆستێكی باڵا لە كۆمپانیای نەوتی باكور وەربگرێت.

كۆمپانیای نەوتی باكور كە ئێستە ژمارەی كارمەندەكانی بەپێی ئاماری پشكنەری گشتیی نەوتی عێراق لە 15 هەزار كارمەند تێپەڕ دەكات (4). بەكۆی گشتی، كەمتر لە هەزار كارمەندی كورد لەخۆ دەگرێت، بەڵام سەرووی 12 هەزار كارمەندی عەرەبی لەخۆ گرتووە كە زۆرینەی ئەوان لە بنەڕەتدا عەرەبی هاوردەن. ئەوە ئەركێك بوو لە ئەستۆی حكوومەتی نوێی عێراق كە ئەو شوێنەوارە بەعسییانە لەسەر كۆمپانیای نەوتی باكور هەڵبگرێت، بەڵام درێژەی پێ دا.

كاتێك ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاری ئەوەی دا كە هەر پارێزگایەكی بەرهەمهێنی نەوت ئەگەر بڕی بەرهەمی رۆژانەی بگاتە 100 هەزار بەرمیل نەوت، دەتوانێت كۆمپانیای نەوتی خۆی دابمەزرێنێت، ئەنجوومەنی پارێزگای كەركووك بەكۆی دەنگی ئەندامانی و پاشان رەزامەندی و بڕیاری پارێزگای كەركووك، داوای جیاكردنەوە و دامەزراندنی كۆمپانیای نەوتی كەركووكی بۆ بەغدا بەرز كردەوە، بەڵام حكوومەتی عێراقی ئامادە نەبوو رەزامەندی لەسەر پێكهێنانی كۆمپانیای نەوتی كەركووك بدات، لە كاتێكدا پاڵپشت بەو بڕیارە، لەلایەن حكوومەتی عێراقەوە رەزامەندی لەسەر دامەزراندنی كۆمپانیاكانی نەوتی میسان و زیقار و. هتد دراوە، ئەوەش سیاسەتی جوداخوازی بەغدا بەرامبەر بە كەركووك بەتەواوەتی دەسەلمێنێت.

سەرەڕای ئەوەی لە 1927ەوە دەوڵەتی عێراق نەوت لە كەركووك بەرهەم دێنێت، بەڵام هیچ حكوومەتێكی عێراقی لە سەردەمی مەلەكییەوە بۆ كۆماری، لە قۆناغی بەعس و عێراقی دوای 2003دا، ئامادە نەبوون كار بۆ دامەزراندنی ژێرخانێكی پیشەسازییەكانی نەوت و گاز لە كەركووكدا بكەن. بەعس بە بڕیارێكی سیاسیی، لە حەفتاكاندا پاڵاوتگەی نەوتی كەركووكی بۆ پارێزگای سەڵاحەدین (پاڵاوتگەی بێجی) گواستەوە، ئەو پاڵاوتگەیە تا داگیركردنی لەلایەن داعش و وێرانكردنی لەلایەن حەشدی شەعبییەوە، بە نەوتی كەركووك كاری دەكرد.

ئامانجەكە ئەوەبوو لە رێگەی نەوتی كەركووكەوە ژێرخانێكی گەورە بۆ پارێزگای سەڵاحەدین دروست بكرێت و دەرفەتێكی فرەوانی كار لە بەردەم عەرەبی ئەو پارێزگایە بكرێتەوە. ئێستە ئەو پاڵاوتگەیە لە چوارچێوەی كۆمپانیای پاڵاوتنی باكوردا، سەرووی 12 هەزار كارمەندی عەرەبی هەیە، ئەوان لەسەر حیسابی كوردانی بێكاری كەركووك بوونەتە خاوەنی كار.

لە ساڵی 2007دا، بەهۆی داواكاری و فشاری ئەنجوومەن و نوێنەرانی كەركووك، ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاری لەسەر دامەزراندنی پاڵاوتگەیەكی گەورە بۆ كەركووك دەركرد، بەڵام پاش تێپەڕبوونی 10 ساڵ بەسەر ئەو بڕیارەدا، هێشتا حكوومەتی عێراقی ئامادە نییە دەست بە دروستكردنی ئەو پاڵاوتگەیە بكات، بەو هۆیەوە كەركووك بووەتە تەنیا پارێزگای بەرهەمهێنەری نەوتی عێراق كە هیچ پاڵاوتگەیەكی تێدا نەبێت و بەو هۆیەوە رووبەڕووی تەنگژەی سووتەمەنی ببێتەوە.

سیاسەتی عێراقی پاش 2003 لەمەڕ كەركووك، درێژەپێدانی هەمان سیاسەتی عێراقی سەردەمی مەلەكی و پاشایەتییە، ئەو سیاسەتەی لە سەردەمی حوكمڕانی بەعسدا، بەتەواوەی خۆی نمایش دەكات، مەبەست لەوە دووپاتكردنەوەیە لە هاوكێشەی خاوەندارێتی لە نەوتی كەركووك و خۆبەریكردن لە خەڵكی كەركووك.

 سەرچاوە و پەراوێزەكان:

1.مەسەلەی كورد لە بەڵگەنامە نهێنییەكانی بەریتانیادا (1960-1965)، وەرگێڕان: رەزوان حەسەن، چاپی یەكەم، چاپخانەی شڤان، سلێمانی، 2016.

2. مێژوو و كوردناسی، بەرگی یەكەم، وەرگێڕانی لە فڕەنسییەوە: د. نەجاتی عەبدوڵا، چاپی یەكەم، چاپخانەی حاجی هاشم، هەولێر، 2014.

3. عیسمەت شەریف وانلی، بەیانێك بۆ رۆڵە تێكۆشەرەكانی گەلی كورد لەبارەی چوونی وەفدەكەمان بۆ عێراق و كوردستانی عێراق، گۆڤاری هەڵوێست، ژمارە یەك/خولی دووەم، ئەیلوول و تشرینی یەكەم و دووەمی 1986.

4-راپۆرتی ساڵی 2016ی پشكنەری گشتیی نەوتی عێراق لەبارەی كارمەندانی نەوت لە عێراق.