دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمەریكا، وەك ناڕەزایەتییەك بەرانبەر پێ نەفرۆشتنی دوورگەی گرینلاند بە ئەمەریكا گەشتە چاوەڕوان كراوەكەی بۆ دانیمارك هەڵوەشاندەوە، حكوومەتی دانیماركیش دەڵێ، هیچ تەنگژەیەك لەنێوان واشنتن و كۆپنهاگن نییە. شارەزایەكی نەوتیش نهێنی گرنگیدانی ترەمپ لە كڕینی ئەو دوورگەیە ئاشكرا دەكات.
لە زنجیرەیەك تویتدا، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمەریكا ئاماژەی بە گرنگی دوورگەی گرینلاند بۆ وڵاتەكەی كردووە، هاوكات ئیدارەی كۆشكی سپی راسپاردووە لە كۆ كردنەوەی زانیاری لەسەر توانای كڕینی ئەو دوورگەیە.
ئەگەرچی بەپێی بەرنامەكانی سەرۆكی ئەمەریكا، دۆناڵد ترەمپ مانگی ئەیلوولی داهاتوو دەبوایە سەردانی دانیمارك بكات، ئاشكرای كرد دۆسیەی كڕینی ئەو دوورگەیە بەشێك دەبێت لە گفتوگۆكانی لەگەڵ دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە، بەڵام رەتدانەوەكەی میتی فریدیریكسن، خانمە سەرۆك وەزیرانی دانیمارك، بەوەی پێشنیاری كڕینی دوورگەكە بە "بێ مانا" ناوبرد، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمەریكا توڕە دەكات و بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی گەشتەكەی بۆ ئەو وڵاتە راگەیاند.
گرینلاند، هەرێمێكی سەربەخۆیە و بە حوكمی خۆبەڕێوەبەری بە دانیمارك گرێدراوە، دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتەش دووپاتیان لەوە كردەوە كە دەسەڵاتی فرۆشتنی ئەو دوورگەیەیان نییە.
دۆناڵد ترەمپ لە تویتێكدا لە بارەی هەڵوەشاندنەوەی سەردانەكەی بۆ دانیمارك كە لەسەر داوای مارگریت شاژنی ئەو وڵاتە ئاراستەی كرا بوو، دەڵێ، دانیمارك وڵاتێكە خاوەن تایبەتمەندییە و خەڵكەكەشی زۆر باشن، بەڵام بەهۆی لێدوانی سەرۆك وەزیرانەكەی كە رای گەیاندووە گفتوگۆ لەسەر فرۆشتنی دوورگەی گرینلاند ناكەین، سەردانەكەم هەڵوەشاندۆتەوە.
هەڵوەشاندنەوەكە لەلایەن دانیماركیەكانیش بۆچوونی جیاوازی لێكەوتەوە، شاژنی وڵات دەڵێ، بڕیارەكە شۆكی كردین، هاوكات مارتن ئوستراگارد سەركردەی چەپە رادیكاڵەكانی دانیمارك كە زۆرینەی پەرلەمان پێكدەهێنن دەڵێ، ئەو پیاوە هی ئەوە نییە گرەو لەسەر رەفتارەكانی بكرێت.
لای خۆیەوە راسموس یارلوڤی پارێزگار دەڵێ، بێ هیچ هۆكار، ترەمپ پێی وایە دانیمارك بەشێك لە خاكەكەی دەفرۆشێت، ئایا هیچ بەشێك لە ئەمەریكا بۆ فرۆشتن خراوەتەڕوو؟ بۆ نموونە ئالاسكا! گوتی "داوا لە ئەمەریكا دەكەین، رێز لە تایبەتمەندی دانیمارك بگرێت".
تایبەتمەندییەكانی گرینلاند
گریندلاند، گەورەترین دوورگەیە لە هەسارەی زەوی و رووبەرەكەی دوو ملیۆن و 166 هەزار كیلۆمەتر چوارگۆشەیە و ژمارەی دانیشتووانیشی تەنیا 56 هەزار كەسە. ئەو دوورگەیە ساڵی 1979 وەك ناوچەیەكی خۆبەڕێوەبەری سەر بە دانیمارك، دەسەڵاتێكی فراوانی وەرگرتووە و (نوك) پایتەختەكەیەتی و دابەشی سەر پێنج ناوچەی كارگێڕی بووە، ئەوانیش (سیرمرسوك،كاسویتسوب، كویالیك، كیكاتا و باخچەی باكوری رۆژهەڵاتی گرینلاند).
گرینلاند لە رووی جوگرافیەوە بەشێكە لە كیشوەری ئەمەریكای باكور، لە هەندێ ناوچەدا تەنیا 16 كیلۆمەتر لە وڵاتی كەنەدا دوورە، تەنانەت لە رووی رووبەرەوە 50 هێندەی خودی دانیمارك دەبێت، بەڵام لە رووی ژمارەی دانیشتووانەوە، دانیمارك 95 هێندەی گرینلاند دەبێت.
نزیكەی ملیۆنێك و 740 هەزار كیلۆمەتری رووبەرەكەی كە دەكاتە چوار لەسەر پێنجی، بەفر دایپۆشیوە و بە كەڵكی ژیان نایەت، پلەی گەرمی لەو دوورگەیە بە بەردەوامی لە نێوان (47 بۆ 11) پلە لە ژێر سفرەوەیە، بەڵام لە مانگی تەمووز لە هەندێ ناوچەكە پلەی گەرما دەگاتە 10 پلە.
زۆرینەی دانیشتووانی ئەو دوورگەیە لە رووی ئاینەوە، مەسیحی پرۆتستانتن، هەردوو زمانی گرینلاندی و دانیماركی، زمانی فەرمین لەو هەرێمە، بەڵام 50 هەزاریان تەنیا بە گریندلاندی قسە دەكەن، ساڵی 1982 داوایانكرد لە یەكێتیی ئەوروپا بچنە دەرەوە و ساڵی 1985 بە كردەیی لە یەكێتیی ئەوروپا چوونە دەرەوە.
هەناردەی ماسی، سەرچاوەی سەرەكی داهات و ئابووری گرینلاندە، بەڵام بەمدواییە گەڕان بە دوای نەوت و غاز و كانزاكانی تریش دەستی پێكردووە و حكوومەتی خۆجێی ئەو وڵاتە كۆمپانیای نیشتمانی نەوتی دامەزراندووە و لە بۆرسەی كۆپینهاگن تۆمار كراوە و لە ساڵی 2007ەوە، دەستكراوە بە درەهێنانی كانزاكانی وەك (زێڕ، ئەڵماس، یۆرانیۆم، ئەلەمەنیۆم، نیكل، پلاتین، تیتانیۆم و قورقوشم).
نیوەی سەرمایەی گریندلاند لەلایەن حكوومەتی دانیمارك دابین دەكرێت كە لە سەدەی هەژدەوە لەلایەن دانیمارك داگیر كراوە، ئەو هەرێمە سەرەڕای دەوڵەمەندی بە كانزا گران بەهاكان، بەڵام بەهۆی وەبەرنەهێنان لەو سێكتەرانەدا هێشتا پشت بە كۆمەكی دارایی حكوومەتی دانیمارك دەبەستێت.
ئەوەی گرینلاند بە دنیای دەرەوە دەبەستێتەوە، گەشتی فڕۆكەیە بۆ دانیمارك، لەوێوە بۆ وڵاتانی تری دنیا، ئەمەش لەبەر كەمی جموجۆڵ و گەشتی هاووڵاتیانی ئەو هەرێمەیە، ئەگەرچی ساڵی 2007 هێڵێكی ئاسمانی لەنێوان گرینلاند و ئەمەریكا كرایەوە، بەڵا/ بەهۆی زیانە ئابوورییەكانی ساڵی 2008 داخرا.
تەنانەت گواستنەوە لە ناوخۆی دوورگەكەش زیاتر بە فڕۆكەیە، بەهۆی بەردەوامی بەفر و گیرانی رێگاكان، گواستنەوەی دەریاییش كەمتر بەكار دەهێنرێت بەهۆی تێچووی زۆری گەشتەكان و دووری ناوچەكان لە یەكتری، بەڵام گواستنەوەی دەریایی بە رووی دنیا لە رێگەی بەندەری باشووری وڵات دەبێت كە نزیكترین خاڵی وشكانی لێی 80 سەعات دەبێت، بۆیە ئەو سێكتەرەش خواستی زۆر لەسەر نییە و بەشی زۆری جموجۆڵەكان لە رێگەی فڕۆكەوەیە.
گرینلاند.. خەونێكی ئەمەریكا كە تەمەنی 150 ساڵە
دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمەریكا دەڵێ، كڕینی گریندلاند، گرێبەستێكی گەورە و گرنگ و ستراتیجی ناو دەبات. ترەمپیش یەكەم سەرۆكی ئەمەریكا نییە هەوڵی كڕینی ئەو دوورگەیە بدات، بەڵكو لە ساڵی 1867ەوە وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا باس لە گرنگی گرینلاند دەكات، ساڵی 1946، هاری ترومان سەرۆكی ئەوكاتی ئەمەریكا بڕی 100 ملیۆن دۆلاری دایە حكوومەتی دانیمارك، لەگەڵ بەشێك لە خاكی ئالاسكا بەرانبەر بە گرینلاند، بەڵام دانیماركییەكان رەتیان كردەوە، تەنانەت دەسەڵاتدارانی دانیمارك ساڵی 2017، رەتیان كردەوە ئەو پارچە زەوییەش بە ئەمەریكا بفرۆشن كە بنكەیەكی سەربازی لە باشووری گرینلاند لەسەر دامەزراندووە، تەنانەت چینیش هەوڵی كڕینی دەدات.