* لە بەرگی كتێبەكەوە دەست پێ دەكەین، تابلۆیەكی جوان لەسەر بەرگەكەیەتی، سەرنجی مرۆڤ كێش دەكات. ناوی نووسەر نەختێ بە بچووكی نووسراوە، گەرەكبوو ناوی نووسەر لە ناوی وەرگێڕ بە قەبارەیەكی گەورەتر بنووسرێت، هیچ نەبێت بەهۆی نووسینی كتێبەكەیەوە، ئەو هەقەی هەیە ناوی لە ناوی وەرگێڕ گەورەتر بنووسرێت. بەم پێیەیشەوە ئەتەكێتێكی جوان و جێی خۆیەتی.
*كورداندنی ناوی «مریم»، كارێكی جوانە، ئاخر دەیان ناوی ترمان هەیە، كورد بە شێوازی خۆی گۆی دەكات. بۆ وێنە ناوەكانی (محمد، عبدالله، عسمان و تاد...)، ناوی (محمد) بە محەمەد گۆ دەكات، یان زێتر سواندوویەتی و بە (حەمە) بانگ دەكات. هاوكات ئەگەر بە ڕێنووس و شێوازی گۆكردنی عەرەبی بێت، گەرەكە بە (موحەممەد) بنووسرێ و گۆ بكرێت. بەهەمانشێوە ناوەكانی (عبدالله و عسمان)یش بە عەبدوڵا و عوسمان دەنووسێ و گۆ دەكات، بێگومان زێتریش خواری كردووەتەوە، بە عەوڵا و وەسمان ناوزەدیان كردوون.
نەك تەنێ ناوی پیاو بچێتە ژێر ڕكێفی ڕێنووس و زوانەوە، بەڵكو ناوی ژنانیش بەهەمانشێوە كوردێنراون، بە بەڵگەی ناوەكانی (عائشە و چەندانی تر...) بە عەیشێ دەنووسرێ و گۆ دەكرێ. بۆیە وەرگێڕ جوانی پێكاوە، ناوی مریەم كە ناونیشانی كتێبەكەیە، كورداندوویەتی و جێی سەرنجە.
بێگومان هەموومان دەزانین لە پاچەڤەدا، ناو نایەتە وەرگێڕان، بەڵكو وەك خۆی دەمێنێتەوە، تەنیا دەخرێتە ژێر هێزی ڕێنووس و زوانەوانیی ئەو زوانەی بۆی وەردەگێڕین، بەڵام ئەوەی وەرگێڕ كردوویەتی، ئیشێكی فرەجوانە و جێی دەسوەشییە.
*كردوویە بە (كوردیی) یایێكی زێدەیە، وشەی (كورد) یایێكی دەچێتە پاڵ و دەبێتە كوردی، كە گوزارشتە لە زوانی كورد، لە دۆخێك یایەكی دیكە بۆ پەیڤی كوردی زیاد دەكرێت، كاتێ دەیخەیتە پاڵ كەسێك یان شتێك، بەو مەرجەی وشەیەك لە دووی بێت، بۆ نموونە: (كوردی ناوەندی و كوردیی ناوەندی) دوو گرێی جودان، كوردی ناوەندی بە یەك یێ واتای (كەس) دەگەیەنێت، وەلێ (كوردیی ناوەندی) بە واتای زوانی كوردانی ناوەند دێت.
وەك گوتم، بەو مەرجەی پەیڤی (كوردی) بخەیە پاڵ شتێك یان كەسێك، دەنا ناكرێ بنووسین (كردوویە بە كوردیی) بە دوو یێ، چونكە هیچ واژەیەكی تر لە پێش گوزارەی (كوردیی) نەهاتووە، ئاخر بنووسین (كردوویە بە كوردیییییی) بە "هەزار یێ"یش هەریەك یێی پێویستە. ژبەر هەندێ، یەك یێ، پڕ بە پێستە. نموونەیەكی تر، چونكە كێشەی دەنگی /ی/ كێشەیەكی قووڵە و گەرەكە زیاتر ڕوون بكرێتەوە، ڕستەی (زوانی شیعری نالی) لەگەڵ ڕستەی (زوانی شیعریی نالی) جیاوازن، چونكە یەكەمیان واتای ئەو زوانە دەدات كە نالی شیعری پێ نووسیوە، ئەویش زوانی (كوردی)یە، لێ دووەم مەبەست لەم زوانە شیعرییەیە، كە تایبەتە بە نالی و خوێنەر دەیناسێتەوە.
ڕوونترە بڵێم، "شیعرییەت"، بۆیە ئەگەر ناوی نالی لە پاش وشەی (شیعری) نەیەت، ناكرێ بە دوو یا بینووسین، لە حاڵێكدا ئەگەر مەبەستمان وەك چەمك بنووسین (زوانی شیعری)، كە مەبەست لە شیعرییەتە، ئەوكات دەتوانین لە تەك زوانی شیعری (شیعرییەت) بخەینە ناو كەوانەوە، تا خوێنەر تێ بگات مەبەستمان كام زوانی شیعرییە.
لە ناوەرۆكی ڕۆمانەكەیشدا، وەرگێڕ بە دڵی خۆی دەنگ و نیگاری /ی/ بەسەر پەیڤەیلدا بەشیوەتەوە، كە بێگومان پێویست ناكات و بە بێئاگایی لە قەڵەم دەدرێت.
*ناوی نووسەر "ئەلسالم" بە هەڵە خراوەتە سەر ڕێنووسی زوانی كوردی بە نیگاری ئارامیی كۆن، ئەلیف و لامەكە زیادەیە، ئەگەر سەیری ژێدەرە عەرەبییەكانیش بكەین، دەبینین بە ڕوونی نووسراوە (وارد بدر السالم) ئەم ئەلیف و لامە ناخوێنرێنەوە، كەواتە پێویستی بەم ئەلیف و لامە نییە و لە زوانی كوردیدا، هەم وا گۆ ناكرێ، هەمیش زیادەیە.
ناوی فارابی فەیلەسووفیش بە ڕێنووسی عارەبی دەنووسرێ (الفارابی)، ئایا دەكرێ ئێمەیش بنووسین (ئەلفارابی)؟ نەخێر دروست نییە و ناكرێ و هەڵەیە. لەبەرئەوەی وەك گوتمان گەرەكە پەیڤە بیانییەكان بخەینە ژێر ڕكێف و هێزی زوانەكەی خۆمان، پێویستە بینووسین (سالم). پەیڤ و دەنگی، هەر گەل و نەتەوە و زوانێك، ئەگەر وەك ئەو هەسپی كوێت بێ، گەرەكە بەهێزی زوانەوانیی خۆمان لغاوی بكەین. وەك ڕوونە، ئەگەر شارەزاییمان لە هەردوو زوانەكە نەبێت، ئاوها دەكەوینە هەڵەی ئابڕووبەرەوە.
*لە ناسنامەی هەموو كتێبێكدا، دەبێ ناوی بابای (هەڵەچن – هەڵەگر) بنووسرێ، تا هەڵەكان بەسەرشانی كەسێكدا بكەوێ، لەم نێوانە ئەو كەسەی هەڵەی كردووە بۆی دەرنەچێ و لە نێوان دەزگە و وەرگێڕدا تێدا بزر نەبێت. هەقی وەرگێڕە داوا بكات ناوی كەسی هەڵەچن بنووسرێ، ئەگەر خۆی كردبووی یان نا، چونكە زۆرجار دەزگەكان دەق دەخەنە سەر ڕێنووسی خۆیان، ئەو كەموكوڕییەی تێ دەكەوێ، ئەوان بەرپرسن نەك وەرگێڕ. بۆ ئەم مەبەستەیش نووسینی ناوی هەڵەچن، بێبەریبوونی دەزگە یان وەرگێڕ دەردەخات. بەداخەوە لەم كتێبەدا ناوی هەڵەچن نەنووسراوە، كەواتە وەرگێڕ یان دەزگە هەردوو لایەن دەتوانن بە ملی ئەویتردا ساغی بكەنەوە.
*بەهەمانشێوە زۆر پێویستە ناوی چاپخانە و شوێنی چاپخانە لە بان هەموو كتێبێك بنووسرێ، بەرام ئەم ڕۆمانە وەرگێڕانە، كەس نازانێ لە بەیرووت یان تاران، لە هەولێر یان كام شار، چاپ كراوە. بۆچی پێویستە چاپخانە و ناونیشانی چاپخانە بنووسرێ؟ چونكە دروستی سەرچاوە دەسەلمێنێ و دواجار بەرچاوڕوونیی توێژەر و ڕەخنەسازە، لە كن خوێنەران جێی متمانەی زیاترە لەو كتێبەی كە نەنووسراوە. بۆ مێژوویش بابەتێكی بایەخدارە.
*بەڕێزان، هێندێ كەس پەیڤەكانی "خانەی بڵاوكردنەوە (وەشانخانە)، لەگەڵ دەزگەی چاپ و چاپخانە" لێك جیا ناكەنەوە. بە چاپخانەیش دەڵێن دەزگەی بڵاوكردنەوە، بێگومان هەڵەیە. چاپخانە، شوێنی چاپكردنی بڵاوكراوەكانە (كتێب و گۆڤار و ڕۆژنامە و ئەوانیتر). وەلێ وەشانخانە یان خانەی بڵاوكردنەوە یان دەزگەی بڵاوكردنەوە جیایە، ئەم دەزگەیە چاپی ناكات، تەنیا بڵاوكراوەكان بەسەر بازاڕ و دەزگە میری و تایبەتەكان، دەبەشێتەوە.
بۆ نموونە وەشانخانەی (پەیك) تەنێ ئیشی بڵاوكردنەوەی كتێب و گۆڤار و ڕۆژنامەیە لە كوردستاندا، چاپخانە نییە و هیچ چاپ ناكات. بەڵام چاپخانەكانی ڕۆژهەڵات و حاجی هاشم و كارۆی سلێمانی و ئەوانیتر، تەنێ چاپ دەكەن (ڕەنگە ئەوانیش هاوئاهەنگییان لەگەڵ بازاڕ و شوێنەكانی دیكەدا هەبێ، لێ ڕاستییەكەی كوردستان كەربازاڕییە، كەس بە كەس نییە، دەنا ئیشی وان تەنیا چاپكردنە) چونكە زۆرمان ئیشی ڕۆژانەی خۆمان جێبەجێ ناكەین.
بەهەمانشێوە وەرگێڕ و ئەو كتێبفرۆشییەی ئەركی لە چاپدانی ئەم وەرگێڕانەیان خستووەتە ئەستۆی خۆی، بە هەڵەدا چوون، چونكە كتێبفرۆشییەكە بە دەزگەی چاپ و بڵاوبوونەوە خۆی ناوزەد كردووە، بێگومان ئیشی ئەوان كتێبفرۆشییە و بڵاوكراوە بڵاو دەكەنەوە، نەك چاپی بكەن، ئەوە چاپخانەیە ئیشی چاپە نەك وەشانخانە و كتێبفرۆشی، بێگومان لەبەرئەوەیە ناوی چاپخانەیان نەنووسیوە.
*گەرەكە ئەوەیش بڵێم، ئێستە نووسینی سەرچاوەی لێ وەرگێڕدراو دابێكی جوانە، زیاتر بێپەروایی وەرگێڕ لە پاچەڤەكەی پیشان دەدات، وەرگێڕ سەرچاوەكەی نووسیوە، ئەمەیش ئەركە و پێویستی بە دەستخۆشی نییە. جگە لەوەی ئەم نەریتە لە نیوەی یەكەمی سەتەی ڕابردوودا، لە كەسانی وەك عەزیز گەردی و ئەوانیتر، میراتە و بەجێ ماوە.
*لە پێڕستی كتێبەكەدا، وەك هەژەندی كورداندووە، كە (سوپڕایز)ی ئینگلیزییە، دەبوو ئاوهایش واژەی (خیانەت)، كە كوردییەكەی (ناپاكی)یە، بنووسێت، چونكە كتێبەكە وەرگێڕانە، گەرەكە وەرگێڕ بە وریایی دەست بۆ وشە و ڕستە ببات. ئەو پەیڤانەی لە زوانی كوردیدا هەمانە، بۆچی بەكاریان نەبەین؟ ئەگەر هەمان وشەی عەرەبی یان توركی و فارسیمان نووسییەوە، كەواتە بۆچی بڵێین وەرگێڕانە؟ لەبەر هەندێ، لە وەرگێڕاندا، پەیڤەیلێ كە لە زوانی كوردیدا نین، ئاسایییە و دەكرێ وەك خۆی بیاننووسینەوە، بۆ نموونە وشەی (تەلەڤزیۆن) ئینگلیزییە، لە زوانی كوردیدا نیمانە و ئاسایییە بینووسین، بێگومان وەك مریەمەكەی بابای وەرگێڕ پەیڤی (تەلەڤزیۆن) كوردێنراوە، دەنا خۆی بە (تێڵێڤێژن) دەنووسرێ و گۆ دەكرێ، كورتكراوەكەیشی (تیڤی)یە. بەڵام دەبوو وەرگێڕ لەبری گوزارەی (خیانەت)، وشەی (ناپاكی) بەكار بردایە.
لە لاپەڕە شەشی ئەم كتێبەدا، لە ڕیزی پێڕستەكان وشەی (دورگە) نووسراوە، بە چونگەی بەندە ئەم پەیڤە هەڵەیە، پێویست بوو وەرگێڕ زیاتر سەرنج بخاتە بان واژەكە، چونكە (دورگە) نییە بە یەك واو، یان (دوورگەیە) بە دوو واو، یان (دوڕگە)یە.
پێم وایە ئەم گوزارەیە واتاكەی یان لە شوێنێكی دوورەوە هاتووە، بۆیە پێی دەگوترێ دوورگە، بەم پێیەی دوورە لە ئاوەدانییەوە و چواردەوری ئاوە، یانیش بەهۆی شوێنی جیۆگرافییەوە كە چواردەوری ئاوە، دوڕ و مرواری تێدا دەدۆزرێتەوە، بۆیە ناوی لێنراوە (دوڕگە).
خۆشبەختانە ڕیزبەندیی پێڕست لەگەڵ ژمارەی هێندێ لە لاپەڕەكان یەك ناگرنەوە، بۆ وێنە لە پێڕست نووسراوە دورگەی دەمامكدارەكان دەكەوێتە لاپەڕە (١٦٣)، بەڵام خۆی لە لاپەڕە (١٦٢)ــە.
*لە لاپەڕە ٩دا، نووسەر پێشەكی بۆ وەرگێڕانە كوردییەكە نووسیوە، وەرگێڕی ڕۆمانەكەیش كردوویەتییە كوردی. دەنووسێت: (لە گێڕانەوەی باوی ئەدەبیاتی عەرەبیدا، دەگمەن و تاقانەیە.) ڕاستە وارد بەدر سالم چیڕۆكنووسێكی باشە، چەندان خەڵاتی وەرگرتووە، وەلێ ئەو هەقەی نییە بە شانوباڵی خۆیدا هەڵ بدات، ئەگەرچی ڕەخنەگریشە، لێ پێداهەڵگوتن و ستایشی ئیشەكانی خۆت، دەچێتە چوارچێوەی نەنگییەوە. ئەم قسەیە بە توێژینەوە پشتڕاست دەكرێتەوە، دواجار گەرەكە توێژەر لەبارەی بەرهەمەكەیەوە ئەو بۆچوونە بدركێنێت، نەك نووسەری بابەت.
هەروەها نووسەر لەم پێشەكیدا دەنووسێت: (وەرگێڕ بەئاگایییەوە وەرگێڕانێكی وردی بۆ كردووە)! بەهەمانشێوە ئەم ڕستەیەیش پێداهەڵگوتنێكی كوێرانەیە، چونكە نووسەر كوردی نازانێ و بە ڕەگەز عەرەبە، ئەگەر كوردی بزانیایە پێشەكییەكەی بە كوردی دەنووسی، نەك بۆی بكەنە كوردی. بۆیە دەڵێم پێداهەڵگوتنێكی كوێرانەیە، ئاخر نووسەر كە كوردی نازانێ، چۆن زانی، بە ئاگایییەوە وەرگێڕانێكی وردی بۆ كراوە؟ دەشكرێ وەرگێڕ ئەم ڕستەیەی تێ خزاندبێت.
*وەرگێڕی ئەم كتێبە، ڕاستییەكەی فەرهەنگێكی دەوڵەمەندی لە وشەدا بەسەریەكەوە ناوە، وەلێ لە ڕووی زوانەوە، زوانێكی ڕەق و پڕ گرێی هەیە، نەیتوانیوە وشەی گونجاو بۆ جێی خۆی هەڵبژێرێت. زوانەكەی ڕەوان نییە و خوێنەر كێش ناكات، چونكە كتێبەكە ڕۆمانێكی شیعرئامێزە، وەك ڕوونیشە وەرگێڕانی شیعر قورسە، گەورە پیاوانی وەك عەبدوڵا حەسەن زادە نەوێرن شیعر بكەنە كوردی، ئەم پرسە چۆن بە گەنجێكی هەزرەی كاڵ و كەمئەزموون دەكرێت.
ئەگەر كەسێ ویستی شیعر بكاتە كوردی، نەیتوانی لە خەیامەكەی مامۆستا هەژار تێی بپەڕێنێت، نەكردنی چاكترە، چونكە ئەو وەرگێڕەی شارەزا بێت، دەزانێ شیعر نایەتە وەرگێڕان، بەڵكو دەكرێ كەسێ بۆ كەسێكی دیكە ڕوونی بكاتەوە كە ئەم شیعرە ئاوها دەڵێت، نەك دەقێكی ڕەق و ڕەزاقورسی بە هزری كورتبینی خۆی بەسەردا ببڕێت، بڵێت ئەمە كردوومە بە كوردی.
*جگە لەو تێبینییانەی سەرەوە، ئێمەمانان لەبەرئەوەیە هاوارمان لێ هەستاوە كە بۆچی ئەو هەموو وەرگێڕانە سەقەتانە دەخرێتە كتێبخانەی كوردی و زیان لە خوێنەری كورد دەدرێت. ئێمەمانانین خەمی وشە و ڕستەی كوردیمانە، ئێمەین هاوار دەكەین، ئەرێ بۆچی دەمتان لە گەندوگووی وەرگێڕان ناوە، بۆچی هەر منداڵوتواڵێ گەشتێكی بەسڕە یان مهاباد دەكات، ئێوەی كتێبی بۆ چاپ دەكەن؟ بۆچی نووسین و فكر و فەلسەفە و زانستی خۆماڵیتان تڕۆ كردووە؟ مەگەر ئێوە خۆتان هەر هێندە تێ دەگەن، هەر هێندەی لێ دەزانن، ژبەر هەندێ لێتان ناگیرێ.
* دواجار لە خوێنەرانی هێژا دەپرسم، (بێ لە دەیان و سەتان و هەزاران هەڵەی ڕێنووس و وشەسازی و ڕستەسازی، واتە ئەگەر بمەوێ درێژە بەم وتارە بدەم، گەرەكە كتێبێك لە بەرانبەر ئەم وەرگەڕێنراوە بنووسم)، ئینجا ئایا كتێبێك لە پازدە پەڕی سەرەتا بە خۆلێبواردنەوە هێندە قسە و ڕاستكردنەوەیە هەڵبگرێ، خوێنەری بە سەلیقە و وردبین، حەوسەڵەی دەمێنێ وەها وەرگەڕانێ وەخوێنێتەوە؟ من زیاترم پێ نەخوێنراوە و دەستم لە خوێندنەوەی هەڵگرت، بێگومان ویستم لە بەرگ بۆ بەرگ بیخوێنمەوە، بەڵام كات بە بەهایە.