وەزارەتی سامانە سروشتییەكانی هەرێمی كوردستان دەڵێت، هانی حكوومەتی عێراق دەدەین پابەند بێت بە مەرجەكانی رێككەوتنەكەی مانگی یەك و ئاسانكاری بكات بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەكردن.
ئەمڕۆ سێشەم 23ـی نیسان، لە راگەیەنراوێكی وەزارەتی سامانە سروشتییەكاندا هاتووە، حكوومەتی هەرێمی كوردستان ئاگاداری ئەو لێدوانە فەرمییانەیە كە لەمدواییە لەلایەن وەزارەتی نەوتی حكوومەتی فیدراڵیی عێراقەوە لەبارەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان خراوەتە ڕوو. ئەو لێدوانانە هەوڵ دەدەن بەرپرسیارێتیی شكستی هەناردەكردنی نەوت بخەنە پاڵ حكوومەتی هەرێمی كوردستان.
ئاماژە بەوەیش كراوە، وەزارەتی نەوتی عێراق ئاماژە بەوە دەكات، بەردەوامە لە پێداگریی لەسەر دەستپێكردنەوەی هەناردەكردن لە ڕێی بۆڕیی عێراق-توركیا بە زووترین كات، لە هەمان كاتدا پابەندە بە بڕگەكانی دەستوور و یاساكە، بەڵام گرێبەستە پێوەندیدارەكانی بەرهەمهێنانی نەوتی حكوومەتی هەرێم، بە هیچ شێوەیەك لەلایەن حكوومەتی فیدراڵی یان وەزارەتی نەوتی فیدراڵییەوە پەسند نەكراون، چونكە بنەمای دەستووری و یاسایی دروستیان نییە.
وەك وەزارەتی نەوتی عێراق باش دەزانێت، هیچ بڕگەیەك لە دەستووری ساڵی 2005ی عێراقدا نییە كە دەسەڵات بە حكوومەتی فیدراڵی عێراق بدات بۆ "پەسندكردنی" ئەو گرێبەستانەی لەلایەن حكوومەتی هەرێمەوە دەركراون.
روون كراوەتەوە، بنەمای یاسایی ئەو گرێبەستە نەوتییانە، یاسای نەوت و غازی هەرێمی كوردستانە، لە ساڵی 2007 بە كۆی دەنگ لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە پەسند كراوە. ئەم یاسایەی ساڵی 2007 لەلایەن پارێزەرانی باڵای دەستووری و نێودەوڵەتیی جیهانەوە ددانیان پێ دانراوە، كە بنەمایەكی تۆكمەی لە دەستووری 2005ی عێراقدا هەیە. ئەو پارێزەرانەش بریتین لە پرۆفیسۆری كۆچكردوو جەیمس كراوفۆرد دادوەری دادگای نێودەوڵەتی، لەمدواییەدا دادوەر ستیڤن شوبێل سەرۆكی پێشووی دادگای نێودەوڵەتی، هەردوو پارێزەرەكە بۆچوونی خۆیان بڵاو كردووەتەوە. ئەم بۆچوونانە بەشێوەیەكی دروست بوونەتە بنەمای تەواوی وەبەرهێنانەكان كە كۆی گشتیی سەتان ملیار دۆلارە، بەشێكی بەرچاوی لە وەبەرهێنە ڕۆژئاواییەكانەوە هاتووەتە كوردستانی عێراق.
لە بەرانبەردا وەزارەتی نەوتی عێراق، تەنیا پشت بە بڕیارێك دەبەستێت كە لە مانگی شوباتی 2022 لەلایەن لیژنەیەك یان كۆمەڵێك لە ڕاسپێراوی سیاسی لە بەغدا دەرچووە. بانگەشەی ئەوە دەكەن كە یاسای 2007ی حكوومەتی هەرێم نادەستوورییە. لە كاتێكدا وەزارەتی نەوتی عێراق بە فەرمی ئەو لیژنەیە بە "دادگای باڵای فیدراڵی" ناو دەبات، هەمووان دەزانن كە شتێكی لەو جۆرە نییە. ئەو بەناو "دادگایە" بەپێی بڕگە پێوەندیدارەكانی دەستووری ساڵی 2005 دانەمەزراوە.
ئاشكرایە كە وەزارەتی نەوتی عێراق تەنانەت قسە لەسەر شەرعییەتی ئەو لیژنەیە ناكات. وەك چاوەڕوان دەكرا ئەو "بڕیارە"ی شوباتی 2022ی ئەو لیژنە سیاسییە وەك بڕیارەكانی سەردەمی سەدامە كە لەسەری دیزاین كراوە، تەنانەت هیچ تێگەیشتنێكی یاسایی بنەڕەتی نییە و بووەتە جێی شەرمەزاری بۆ خەڵكی عێراق. سەرۆكایەتیی حكوومەتی هەرێمی كوردستان هەرزوو لەگەڵ دەرچوونی ئەو "بڕیارە"، ئەم ڕاستییە ڕوونەی ئاشكرا كرد و دواتر دەسەڵاتی یاسادانان و دادوەریی حكوومەتی هەرێمیش بەدوایدا هەمان ڕاستییان ئاشكرا كرد.
دەسەڵاتی دادوەریی حكوومەتی هەرێم بەشێوەیەكی دروست پێكهێنراوە، بڕیاری 15ی شوباتی 2022 وەك بڕیاری دادگایەك ناناسێت، هەروەها ئاشكرایە پەرلەمانی عێراق بە پێچەوانەی پەرلەمانی كوردستانەوە تا ئێستە یاسایەكی نەوت و غازی دەرنەكردووە كە لەگەڵ دەستووری ساڵی 2005دا بگونجێت. ڕاستییەكەی حكوومەتی عێراق بە هیچ شێوەیەك نەیتوانیوە یان ئامادە نییە هیچ یاسایەكی نەوت و غاز دەربكات. كەرتی نەوتی حكوومەتی عێراق پڕە لە گەندەڵی و زیادەڕەوی لە مەركەزییەت و نەبوونی شەرعییەت، ئێستە پشت بە فەرمانە بەسەرچووەكانی ڕژێمی سەدام حوسێن دەبەستێت. ڕاستییەكە ئەوەیە كە هیچ دامەزراوەیەكی فیدراڵیی عێراق بە هیچ "دادگا"یەكەوە دەسەڵاتی هەڵوەشاندنەوەی دەستووری ساڵی 2005 یان یاساكانی حكوومەتی هەرێمی كوردستانیان نییە.
لە مانگی یەكی ئەمساڵدا هەردوو شاندی باڵای حكوومەتی هەرێمی كوردستان و حكوومەتی عێراق كۆبوونەوە، بەبێ ئەوەی زیان بە مافە دەستوورییەكانی خۆمان بگەیەنین، لەسەر مەرجەكانی یاسای بودجەی فیدراڵی ڕێككەوتن كە باس لە بابەتی تەكنیكی تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت دەكات لە هەرێمی كوردستان. لێكتێگەیشتنی هاوبەشمان بوو كە یاساكە جێبەجێ دەكرێت و هەناردەكردن بەبێ دواكەوتنی زیاتر دەست پێ دەكاتەوە.
ئێمە هانی حكوومەتی عێراق دەدەین پابەند بێت بە مەرجەكانی ڕێككەوتنەكەی مانگی یەك و ئاسانكاری بكات بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەكردن. هیچ پاساوێك نییە، نە لە دەستووری ساڵی 2005 یان لە هەر شوێنێكی تر، بۆ ئەوەی وەزارەتی نەوتی عێراق بەربەست بخاتە بەردەم هەناردەكردنی نەوت. ئەو هەناردەكردنانە بۆ خۆشگوزەرانیی هەموو گەلانی عێراق گرنگن. هەروەها بۆ ئاشتی و ئاسایشی وزەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی زۆر گرنگن.
لە هەمان كاتدا حكوومەتی هەرێمی كوردستان بەردەوام دەبێت لە پاڵپشتیكردن و هاندانی جێبەجێكردنی یاسا. حكوومەتی هەرێمی كوردستان یەكپارچەیی و سەربەخۆیی و دەسەڵاتی دەستووریی دادگاكانی هەرێمی كوردستان دەپارێزێت. یاسای نەوت و غازی 2007ی هەرێم و هەموو یاساكانی حكوومەتی هەرێم بە تەواوی جێبەجێ دەكرێن. حكوومەتی هەرێم وەك هەمیشە دەستووری 2005 دەپارێزێت و یاسای ساڵی 2007 بەرز ڕادەگرێت و پابەند دەبێت بە مەرجەكانی ئەو گرێبەستانەی كە بەپێی ئەو یاسایە كراون.